Yaz tatili, çocuklar için okul stresinden uzaklaşarak ruhsal ve sinirsel olarak yeniden denge kurmaları için kritik bir fırsat sunuyor. Ancak uzmanlar, bu doğal iyileşme sürecinin en büyük düşmanının kontrolsüz ekran kullanımı olduğu konusunda uyarıyor. Ebeveynlerin “canı sıkılmasın” diye sunduğu ekranlar, çocuğun iç dünyasıyla bağ kurmasını engelleyebiliyor.
DoktorTakvimi uzmanlarından Çocuk ve Genç Psikiyatristi Uzm. Dr. Merve Cura, tatil dönemlerinin çocuğun beynindeki nöronal ağın yeniden düzenlendiği kritik zamanlar olduğunu belirtiyor. Cura, “Ekranlar, bu doğal ritmin dışsal bir dopamin bombardımanıyla bastırılmasına neden olmaktadır,” diyerek ailelere rehberlik edecek önemli önerilerde bulunuyor.
🔎 Çocuklarda ekran bağımlılığı
- Yaz tatili çocukların ruhsal dengesi için neden önemlidir?
Tatil, çocuğun okul ve performans yükünden uzaklaşmasıyla beyninin ve sinir sisteminin yeniden düzenlendiği, stresten arındığı ve kendini güçlendirdiği kritik bir dönemdir. - Dijital detoks nedir ve neden gereklidir?
Dijital detoks, çocuğa hızlı haz kaynağından uzaklaşarak boş kalabilme, kendi kendini sakinleştirme ve eğlendirme kapasitesini geri kazandırma girişimidir. Bu süreç, çocuğun biyolojik ve ruhsal dengesini onarmasına yardımcı olur. - Ekran bağımlılığının sinir sistemi üzerindeki etkileri nelerdir?
Aşırı ekran maruziyeti sinir sisteminin sürekli “tetikte” modda çalışmasına neden olabilir. Bu durum huzursuzluk, uyku zorluğu, dürtüsellik ve yüksek seslere karşı aşırı tepki verme gibi belirtilerle kendini gösterebilir.
📌 Öne çıkanlar
- Tatil, çocuğun sinir sisteminin yeniden düzenlenmesi için önemli bir fırsattır ancak ekranlar bu süreci sekteye uğratır.
- “Can sıkıntısı” aslında hayal gücünün ve yaratıcı oyunun doğduğu yerdir; ekran ise bu alanı doldurarak engeller.
- Amaç ekranı tamamen yasaklamak değil, onun yerine doğa, oyun, ilişki ve ritüel gibi besleyici alanlar koymaktır.
- Ekran kesildiğinde yaşanan öfke patlamaları, ekranın artık bir eğlence değil, kaygı yatıştırıcı bir araç haline geldiğini gösterebilir.
- Doğa ve fiziksel aktiviteler, ekranın olumsuz etkilerine karşı adeta bir şifa kaynağıdır.
🔌 Dijital detoks: Yasaklamak yerine yerine koymak
Uzm. Dr. Merve Cura, günümüzde ekranların, çocukların zorlayıcı duygularla baş edemediği anlarda hızlı bir kaçış alanına dönüştüğünü belirtiyor. Bu duruma karşı en etkili yöntemin ise “dijital detoks” olduğunu vurguluyor. Cura, “Dijital detoks, çocuğa ‘boş kalabilme, bir şey yapmadan da durabilme ve kendini eğlendirebilme kapasitesini’ geri kazandırma girişimidir,” diyor. Ancak burada amacın ekranı tamamen yasaklamak olmadığını, asıl hedefin ekranın yerine besleyici alternatifler koymak olduğunu belirtiyor.
Ekran, çocuğun ruhsal olarak çökmesini ve aile içindeki krizleri engelleyen bir ‘psikolojik koltuk değneği’ne dönüşmüşse, o ekranı hemen almak değil, çocuğun yeniden yürüyebileceği içsel zemini inşa etmek gerekir.
⚠️ Bağımlılığın riskli davranışları ve anlamları
Dr. Cura, bazı davranışların ekranla kurulan ilişkinin tehlikeli bir hal aldığının sinyalini verdiğini söylüyor. Ebeveynlerin “çok mu izliyor?” sorusundan çok, “neden sadece burada huzur buluyor?” sorusuna odaklanması gerektiğini vurguluyor. İşte dikkat edilmesi gereken bazı risk işaretleri:
- Beden Ritminin Bozulması: Uykuya dalamamak, yemek saatlerini atlamak ve hatta tuvalet ihtiyacını ertelemek, çocuğun bedenini dijital ritme teslim ettiğini gösterir.
- Duygusal Patlamalar: Ekran kapatıldığında aşırı öfke nöbetleri veya panik tepkileri yaşanması, ekranın artık bir kaygı yatıştırıcı olarak kullanıldığına işaret eder.
- Sosyal Geri Çekilme: Çocuğun gerçek arkadaşlıklar yerine ekran karakterlerine aşırı bağlanması ve sanal dünyadaki başarılarla övünmesi, gerçek hayattan koptuğunun bir belirtisidir.
Cura’ya göre bu sinyaller, çocuğun yalnızlık, güvende olma arzusu veya kontrol hissi gibi temel bir ihtiyacını ekranla karşılamaya çalıştığını gösterir.
🌳 Doğanın iyileştirici gücü: Beden ve ruh için şifa
Uzm. Dr. Merve Cura, ekran bağımlılığına karşı en güçlü panzehirlerden birinin doğa ve fiziksel aktivite olduğunu belirtiyor. Doğanın, çocukların beden farkındalığını, duygularını ve dikkatini düzenlemede adeta bir şifa kaynağı olduğunu vurguluyor. Ailelere şu basit ama etkili önerilerde bulunuyor:
- Yavaş Yürüyüşler: Çocuğunuzla doğada acele etmeden yürüyün. Durup etrafı dinleyin, böceklere, yapraklara dokunun.
- Doğayı Oyuna Çevirin: Yürüyüş sonrası birlikte sessizce nefes alın, taş toplayın veya doğadaki nesnelerle oyunlar kurun.
- Anlamlı Sorular Sorun: Yürüyüş sırasında veya sonrasında “Ağaçların arasında yürürken ne hissettin?” gibi sorularla çocuğun iç dünyasıyla bağ kurmasına yardımcı olun.
Cura, “Birlikte yürüyen aileler sadece mesafe kat etmekle kalmaz, birbirlerine daha da yaklaşır,” diyerek doğanın dönüştürücü gücünün altını çiziyor.
🌐 Bunlar da ilginizi çekebilir:
- Teknoloji bağımlılığının önüne geçecek 7 öneri
- Nomofobi: Sabah kalkar kalkmaz eliniz cep telefonuna mı uzanıyor?
- Teknoloji bağımlısı çocukları bekleyen 4 önemli tehlike!
- Hayır diyemeyen ebeveyn çocuğu tarafından yönetiliyor
- Aşırı dijital cihaz kullanımı çocukların gözlerini tehdit ediyor
🔗 Kaynaklar:
- Frontiers | Screen on = development off? A systematic scoping review and a developmental psychology perspective on the effects of screen time on early childhood development
- Effects of Excessive Screen Time on Child Development: An Updated Review and Strategies for Management – PMC
- (PDF) The Relationship Between Nature Connectedness and Eudaimonic Well-Being: A Meta-analysis
