Yapay zeka “sana terapist olamam” diyor: Peki neden herkes ona koşuyor?

Son dönemde ruhsal sıkıntı yaşayan birçok kişi, çareyi yapay zeka sohbet robotlarında arıyor. Ancak uzmanlar, yapay zeka terapisi adı verilen bu trendin ciddi riskler barındırdığı konusunda hemfikir. Gerçek bir profesyonel terapi sürecinin derinliğini ve güvenliğini sunmaktan uzak olan bu uygulamalar, özellikle damgalanma korkusu nedeniyle tercih edilse de, kullanıcıların veri gizliliği gibi temel haklarını da tehlikeye atabiliyor.

Bloom Psikoloji Merkezi’nden Dr. Fatma Kayım, yapay zekanın empati kurma ve kişiye özel yaklaşım geliştirme yeteneğinden yoksun olduğunu belirtiyor. Anlık rahatlama sağlasa da, bu uygulamalar yanlış yönlendirme riski taşıyor. Gerçek ruh sağlığı desteği için uzman yardımı almak ve bu süreçte kişisel verilerin korunması gibi etik uyarıları dikkate almak büyük önem taşıyor. Psikolojik destek arayışında olanların, yargılanma endişesi ile teknolojinin tuzaklarına düşmemesi gerekiyor.

📌 Yapay zeka terapisi hakkında öne çıkanlar

• Psikolog Dr. Fatma Kayım, yapay zekanın empati, beden dili ve kişisel öykü gibi insani unsurları analiz edemediği için gerçek bir terapist olamayacağı konusunda uyarıyor.
• İnsanların yapay zekaya yönelmesinin en büyük nedenlerinden biri, bir psikoloğa gitmenin getirebileceği “damgalanma korkusu” olarak gösteriliyor.
• Yapay zeka ile paylaşılan son derece kişisel ve hassas bilgilerin gizliliği ve güvenliği ciddi bir endişe kaynağıdır; bu verilerin nasıl saklandığı ve kullanıldığı belirsizdir.
• Yapay zeka, terapiye bir alternatif olmasa da, duygu durum takibi yapan günlük uygulamaları veya meditasyon rehberliği gibi alanlarda “yardımcı bir araç” olarak kullanılabilir.
• Gelecekte yapay zekanın, terapistlere seans notları tutma ve veri analizi gibi konularda “asistanlık” yaparak destek olabileceği öngörülüyor.

🔎 En çok merak edilenler

• Yapay zeka neden gerçek bir terapist olamaz?
  Çünkü terapi, sadece soru-cevap ilişkisi değildir. Empati, güvenli bir bağ kurma, ses tonu ve mimik gibi sözel olmayan ipuçlarını anlama gibi insani beceriler gerektirir. Yapay zekanın bu yetenekleri yoktur.
• Yapay zekaya ruhsal sorunlarımı anlatmak tehlikeli mi?
  Evet, iki temel risk vardır: Birincisi, yanlış veya yüzeysel önerilerle durumunuzun kötüleşme riski. İkincisi, anlattığınız kişisel sırların veri gizliliği ihlallerine uğrama ve üçüncü tarafların eline geçme riskidir.
• “Damgalanma korkusu” nedir ve nasıl aşılır?
  Psikolojik destek almanın bir “zayıflık” veya “delilik” olarak etiketlenme korkusudur. Bu korkuyu aşmak, ruh sağlığının da fiziksel sağlık kadar önemli olduğunu kabul etmek, güvenilir bilgi kaynaklarından okumak ve bu adımı atmanın bir cesaret göstergesi olduğunu anlamakla mümkündür.
• Teleterapi ile yapay zeka terapisinin farkı ne?
  Teleterapi, lisanslı bir insan terapistle internet üzerinden yapılan profesyonel bir terapi seansıdır. Yapay zeka terapisi ise bir yazılımla yapılan sohbettir. Biri gerçek bir sağlık hizmeti iken, diğeri bir teknoloji denemesidir.

🤖 Uzmanlar uyardı: Yapay zeka terapist olabilir mi?

2022’de hayatımıza giren yapay zeka uygulamaları, yalnızca teknoloji meraklılarının değil, ruhsal sorun yaşayan bireylerin de ilgisini çekti. Ancak uzmanlara göre yapay zekâ, terapi sürecinin yerini alabilecek bir araç değil. Bloom Psikoloji Merkezi’nden Psikolog Dr. Fatma Kayım, “Yapay zekanın kendisine yöneltilen soruya verdiği yanıt çarpıcı: “Sana tam anlamıyla bir terapist olamam.” dedi.

Terapi, Sadece Soru-Cevap Değildir. Terapistler; geçmiş yaşantılar, kişisel öyküler, ihtiyaçlar ve sözel olmayan ipuçlarını (mimik, ses tonu, beden dili) dikkate alır. Her danışana özgü yaklaşım geliştirilir, bu da yapay zekânın veremeyeceği bir derinliktir.

Yapay zeka terapisi, anlık bir rahatlama veya bir konuyu organize etme konusunda yardımcı olabilir, ancak profesyonel terapi sürecinin yerini tutması mümkün değildir. Yapay zekanın empati kurma yeteneği yoktur ve bir yazılım tarafından tam olarak anlaşılmak mümkün değildir. Bu durum, yanlış yönlendirme gibi ciddi riskleri de beraberinde getirir.

📛🧠Terapiye gitme damgası nasıl aşılır? Profesyonel destek almanın önündeki engeller

Araştırmalar, bireylerin yapay zekaya yönelmesinin en temel nedeninin damgalanma korkusu olduğunu gösteriyor. Toplumda psikolojik destek almanın bir “zayıflık” veya “delilik” olarak etiketlenmesi, birçok kişinin ihtiyaç duyduğu yardıma ulaşmasını engelliyor. Bu etiketlenme korkusu, kişilerin sorunlarını bir profesyonelle yüz yüze konuşmak yerine, anonim ve yargılamayacağını düşündükleri bir yapay zeka ile paylaşmasına neden oluyor. Bu korkuyu aşmak için atılacak adımlar şunlardır:

• Bilgilenmek: Ruh sağlığının da en az fiziksel sağlık kadar önemli ve normal olduğunu kabul etmek. Beynimizin de grip olabileceğini ve bunun tedavi edilebilir bir durum olduğunu anlamak.
• Doğru Dili Kullanmak: “Deli doktoru” gibi damgalayıcı ifadeler yerine “psikolog”, “terapist”, “psikiyatrist” gibi doğru unvanları kullanmak ve bu alanları normalleştirmek.
• Cesaretin Farkına Varmak: Profesyonel yardım aramanın bir zayıflık değil, aksine sorunlarıyla yüzleşme ve çözüm arama cesareti gösteren güçlü bir adım olduğunu bilmek.
• Gizliliğe Güvenmek: Lisanslı terapistlerin ve psikiyatristlerin meslek etiği gereği mutlak bir gizlilik ilkesiyle çalıştığını unutmamak. (Kaynak: Türkiye Psikiyatri Derneği)

🔒 “Sırlarınızı” kime anlatıyorsunuz? Yapay zeka terapisi ve veri gizliliği riskleri

Bir terapistle kurulan ilişkinin temeli güvendir ve bu güvenin en önemli parçası gizliliktir. Ancak yapay zeka sohbet robotlarıyla paylaşılan bilgiler için aynı güvence söz konusu değildir. Bu durum, ciddi veri gizliliği ve mahremiyet riskleri doğurur:

• Veri Depolama ve Kullanımı: Anlattığınız en mahrem sırlar, şirketlerin sunucularında saklanır. Bu verilerin, yapay zeka modelini daha da geliştirmek için kullanılması yaygın bir pratiktir.
• Veri Sızıntısı Riski: Bu şirketler, siber saldırılara hedef olabilir ve tüm konuşma kayıtlarınızın çalınma riski vardır.
• Anonimliğin Kaybolması: Kullandığınız e-posta, IP adresi veya diğer bağlantılı hesaplar üzerinden “anonim” konuşmalarınızın kimliğinizle eşleştirilmesi teknik olarak mümkündür.
• Yasal Korumanın Olmaması: Bir terapistle olan görüşmeleriniz yasal olarak korunurken, bir yapay zeka uygulamasıyla olan konuşmalarınız aynı yasal korumaya sahip değildir. Bu nedenle, kişisel verilerin korunması açısından bu uygulamalar büyük bir soru işareti taşır. (Kaynak: Electronic Frontier Foundation – EFF, 2024)

🤝 Terapist değil ama yardımcı: Yapay zekanın ruh sağlığındaki olumlu rolleri neler olabilir?

Yapay zekayı tamamen bir tehdit olarak görmek yerine, doğru şekilde konumlandırıldığında ruh sağlığı alanında faydalı bir “yardımcı araç” olabileceğini de kabul etmek gerekir. Yapay zeka, bir terapistin yerini alamaz ama aşağıdaki gibi tamamlayıcı roller üstlenebilir:

• Duygu Durum Günlüğü ve Takibi: Kullanıcıların günlük olarak duygularını, düşüncelerini ve ruh hallerini kaydetmelerini sağlayan akıllı günlük uygulamaları, hem kişinin kendi kalıplarını fark etmesine hem de bu verileri terapistiyle paylaşmasına olanak tanır.
• Rehberli Meditasyon ve Nefes Egzersizleri: Anksiyete ve stresle başa çıkmak için kişiselleştirilmiş meditasyon seansları veya panik anlarında sakinleştirici nefes egzersizleri sunan botlar geliştirebilir.
• Psikoeğitim: Belirli ruhsal durumlar (kaygı, depresyon vb.) hakkında güvenilir ve anlaşılır temel bilgiler sunarak kişilerin durumlarını daha iyi anlamalarına yardımcı olabilir.
• Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) Egzersizleri: Bir terapistin rehberliğinde, seanslar arasında yapılacak olan düşünce kayıtları veya davranışsal deneyler gibi standart BDT egzersizlerini sunarak terapi sürecini destekleyebilir. (Kaynak: American Psychological Association, 2023)

🤖 Terapistin yeni asistanı: Gelecekte yapay zeka ve insan terapistler nasıl birlikte çalışacak?

Yapay zekanın gelecekteki en olası ve en verimli rolü, terapistlerin yerini almak değil, onların işini kolaylaştıran ve verimliliğini artıran bir “asistan” olmaktır. Bu hibrit model, hem teknolojinin gücünden faydalanmayı hem de terapinin vazgeçilmez insani dokunuşunu korumayı hedefler. Gelecekteki potansiyel işbirliği alanları şunlardır:

• Otomatik Transkripsiyon ve Özetleme: Yapay zeka, terapi seanslarını otomatik olarak yazıya dökebilir ve terapist için önemli temaları özetleyerek dokümantasyon yükünü azaltabilir.
• Desen Tanıma: Aylar süren seans kayıtlarını analiz ederek, bir danışanın konuşmasındaki tekrarlayan temaları, kelime seçimlerindeki değişimleri veya potansiyel kriz sinyallerini tespit ederek terapisti uyarabilir.
• Kaynak ve Araştırma Desteği: Terapistin, danışanın spesifik sorununa yönelik en güncel bilimsel makaleleri, araştırma bulgularını veya uygun egzersizleri bulmasına yardımcı olabilir.

📲 Dijital ruh sağlığı seçenekleri: AI chatbot, teleterapi ve mobil uygulamaların farkları

Dijital dünyada ruh sağlığı desteği arayanların karşısına birçok seçenek çıkmaktadır. Bu seçenekler arasındaki temel farkları bilmek, doğru kararı vermenize yardımcı olur.

🌐 Bunlar da ilginizi çekebilir:

• Duygusal destek arayışında yapay zeka: İnsan psikolojisi ve ilişkilerde yeni dönem
• Psikolojik destek almanın zamanı geldiğini gösteren 5 belirti
• Chatbot psikozu: Yapay zeka ruh sağlığımızı tehdit eden yeni bir fenomen mi?
• Yapay zeka ile dertleşmek psikolojiyi nasıl etkiyor?
• Zihin okuyan yapay zeka: Düşüncelerimizle telefon kontrolüne doğru önemli adım

🔗 Kaynaklar:

• Psikolog Dr. Fatma Kayım – Bloom Psikoloji Merkezi
• Çam, O., & Çuhadar, D. (2011). Ruhsal hastalığa sahip bireylerde damgalama süreci ve içselleştirilmiş damgalama. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 2(3), 136–140. https://jag.journalagent.com/phd/pdfs/PHD_2_3_136_140.pdf
• Artificial Intelligence and Mental Health: The Role of AI in Therapy and Wellness | LinkedIn
• Artificial intelligence in mental health care – APA