Pnömokok, bazı bakterilerin neden olduğu, erişkinler de dahil olmak üzere daha çok 5 yaşın altında olan çocukları etkisi altına alan çok tehlikeli bir hastalıktır.
Solunum yolu ile bulaşan, zatürre, menenjit, orta kulak iltihabı, sinüzit ve bakteriyemi gibi hastalıklara neden olan pnömokok, her yıl 1.2 milyon çocuğun ölümüne neden olmaktadır. Erişkinlerde ise daha çok orta kulak ve sinüzitin başlıca nedeni olarak görülmektedir.
Çocuk ölümlerine neden olan bu hastalığı, Amerikan Hastanesi Pediatri Uzmanı Dr. Gülsemin Güloğlu’na sorduk.
Röportaj: Dr. Gülsemin Güloğlu
Pnömokok nedir ve nasıl bir hastalıktır?
‘Pnömokok’ vücudun farklı bölgelerinde ciddi enfeksiyon hastalıklarına neden olan bir bakteri türüdür. Özellikle bebeklerde ve küçük çocuklarda bazen ölümcül olabilen veya kalıcı hasarlara yol açabilen hastalıklara neden olabilir.
Türkiye’de görülme sıklığı nedir?
Pnomokok enfeksiyonlarının ülkemizde yaklaşık 250 menenjit, 2500 bakteriyemi, ve 2.5 milyon orta kulak iltihabına neden olduğu tahmin edilmektedir.
Daha çok çocuklarda mı görülür?
Pnömokoklar sağlıklı insanların burun, geniz ve boğazında yaygın olarak bulunurlar. Küçük çocuklar bağışıklık sistemleri henüz tam olarak gelişmediği için pnömokoklara karşı daha savunmasızdır. Bu nedenle pnömokoklar çocuklarda daha ağır seyredebilir.
Hastalık solunum yolu ile bulaşıyor
Hastalık bulaşıcı mıdır? Çabuk bulaşan bir hastalık mıdır?
Burun ve boğazlarında ‘pnömokok’ bulunan çocuklar bu bakteriyi diğer çocuklara da bulaştırabilirler. Bulaşma genellikle; öksürme, yıkanmamış ellere dokunma veya öpüşme gibi doğrudan temas yoluyla olur. Bu bakteri özellikle çocukların toplu halde bulunduğu kreş ve anaokulu gibi yerlerde çok hızla yayılabilir.
Hasta olan kişi, bu hastalığı ne kadar zaman vücudunda tutabilir ve başkalarına bulaştırabilir?
Hasta olan kişinin solunum yolu salgılarında bulunduğu sürece bulaştırıcıdır. Hasta olmadan taşıyıcı olan kişiler hastalığı uzun süre bulaştırabilirler.
Hastalığın belirtilerinden bahseder misiniz?
Pnömokoklar birçok ülkede zatürre, menenjit, bakteriyemi, sinüzit ve orta kulak iltihabının başlıca nedenidir.
Zatürre
Akciğerlerde iltihaplanma ile seyreden bir enfeksiyondur.”Çocukluk çağında en sık ölüm nedenlerinden birisidir”.
Belirtileri arasında ;
▪ Öksürük
▪ Ateş
▪ Solunum güçlüğü, sık soluk alıp verme
▪ Aşırı yorgunluk ve halsizlik sayılabilir.
Bakteriyemi ve menenjit
Pnömokoklar kan dolaşımına ve/veya santral sinir sistemine girdikleri zaman bu hastalıklar meydana gelir. Her iki enfeksiyon da ölümle ve kalıcı hasarlarla sonuçlanabilen son derece ciddi enfeksiyonlardır. Belirtileri arasında;
▪ Yüksek ateş
▪ Baş ağrısı
▪ Kusma
▪ Ense sertliği
▪ Aşırı yorgunluk veya huzursuzluk
▪ İştah kaybı
Ortakulak iltihabı
Kulak zarının arkasında bulunan bölgenin iltihabıdır. Çocukluk çağda antibiyotiklerin en sık kullanıldığı hastalıktır. Orta kulak iltihabı bazen işitme kaybına neden olabilir. Bu da konuşma gecikmesine ve okul başarısında düşmeye neden olabilir.
Belirtileri arasında;
▪ Kulak ağrısı
▪ Ateş
▪ Huzursuzluk
▪ Ağlama
▪ Sayılabilir.
Sinüzit
Yüz kemiklerinde bulunan içi hava dolu boşlukları kaplayan zarların enfeksiyonudur. Sinüs boşlukları sıvı ile dolabilir.
Belirtileri arasında;
▪ Ateş
▪ Göz arkasında basınç hissi
▪ Yüzde ağrı
▪ Burundan soluk alıp verme güçlüğü
▪ Genizde akıntı veya uzun süreli burun akıntısı sayılabilir.
Pnömokok tedavi edilmezse ölüme neden olabilir
Hastalığın tanısı nasıl konur?
Doktorunuz çocuğunuzun tıbbi öyküsüne, hastalık belirtilerine ve fiziksel muayene bulgularına dayanarak pnömokok enfeksiyonu teşhisi koyabilir. Bu teşhisi doğrulamak için de röntgen, kan testleri, ve bazen menenjit tanısı için bel bölgesinden sıvı alma işlemine gerek duyulabilir.
Pnömokok riskli bir hastalık mıdır? Ölüme neden olabilir mi?
Pnömokok bebeklik ve çocukluk çağında sık rastlanan ve ölüme neden olabilen enfeksiyon etkenlerinden biridir. Pnömokokların neden olduğu zatürre dünya üzerinde her yıl 5 yaşından küçük yaklaşık 1.2 milyon çocuğun ölümüne neden olmaktadır. Pnömokok enfeksiyonları birçok ülkede zatürre, menenjit, bakteriyemi, sinüzit ve orta kulak iltihabının başlıca nedenidir.
Hastalığın tanısı konulduktan sonra nasıl bir tedavi yöntemi uygulanmalıdır?
Pek çok ülkede pnömokok enfeksiyonları ile mücadelede tercih edilen antibiyotikler penisilin grubudur. Ne yazık ki, pnömokoklar her geçen gün antibiyotiklere karşı daha fazla direnç geliştirmektedirler. Doktorunuz çocuğunuz için hangi antibiyotiğin doğru olduğuna karar verecektir.
Pnömokok hastalıklarından korunmada en iyi yöntem Pnömokok aşısı olmaktır.
Pnömokok aşılarından bahseder misiniz?
İki tip pnömokok aşısı bulunmaktadır. Bunlar:
Konjuge pnömokok aşısı, Polisakkarit pnömokok aşısı
Konjuge pnömokok aşısı, bebek ve çocukları zatürre, menenjit, orta kulak iltihabı, sinüzit ve bakteriyemi gibi pnömokok enfeksiyonlarına karşı korumaktadır. Konjuge pnömokok aşısı ülkemizde 2008 Kasım ayından itibaren sağlık bakanlığı aşı takvimine alınmıştır ve tüm bebeklere ücretsiz uygulanmaktadır.
Konjuge aşının, 6 hafta ile 9 yaş arasındaki tüm bebek ve çocuklara uygulanması önerilmektedir. Bebeklerde 2. aydan başlayarak en az 1 ay ara ile 3 kez ve 12-15 aylar arasında bir doz daha olmak üzere toplam 4 doz uygulanır. Diğer yaş grupları için de farklı aşılama programı bulunmaktadır.
‘Konjuge pnömokok’ aşısı diğer çocukluk çağı aşılarıyla birlikte uygulanabilmektedir.
‘Polisakkarit pnömokok’ aşısı ise “2 yaş üzerindeki risk taşıyan kişilerde kullanılır”. Aşı uygulandıktan sonra “5 yıl süre ile koruma sağlar”.
Bu aşılar pnömokokların farklı türleri için çeşitlilik gösterir mi?
‘Konjuge pnömokok’ aşıları en sık görülen ve en riskli pnomokok serotiplerinden seçilen 7 tipe karşı koruyucudur. Son yıllarda geliştirilen yeni aşılarda bu serotipler genişletilmiş, 13 farklı pnömokok tipine karşı koruyuculuk sağlanmaktadır.
Kimlere pnömokok aşısı yapılabilir? Kimlere yapılamaz?
2 aylıktan itibaren bebeklere sağlık bakanlığı aşı takvimine uygun olarak ‘pnömokok aşısı’ yapılabilir. İlk uygulamada alerjik reaksiyon gelişen kişilere diğer dozlar yapılmamalıdır. Orta veya ağır hastalık geçirenlerin aşılaması, iyileşinceye kadar ertelenmelidir.
Pnömokok aşısı nasıl yapılır?
Koldan veya bebeklerde bacaktan kas içine enjeksiyonla uygulanır.
Polisakkarit aşılar 5 yıl koruma sağlar
Aşının etkinliğinden bahseder misiniz?
A.B.D de aşının uygulanmaya başladığı 2000 yılından itibaren aşının içerdiği pnomokoklara bağlı menenjit ve bakteriyemi de %98 tüm pnomokok tiplerine bağlı menenjit ve bakteriyemilerde %77 azalma saptanmıştır. Hastane yatışlarında ve antibiyotik kullanımında belirgin azalma saptanmıştır. Ülkemizde yapılan çalışmalarda aşının içerdiği serotiplerin ülkemizde de geçerli olduğu saptanmıştır.
Aşının her hangi bir yan etkisi var mı? Varsa bu durumda nasıl bir yol izlenmelidir?
Klinik çalışmalarda konjuge pnömokok aşısının sadece hafif yan etkileri görülmüştür:
Aşı yerinde kızarıklık, hassasiyet ve şişlik, Hafif ateş (>38 C) yüksek ateş (>39C ) Uyku hali, sarsaklık, iştahta azalma. Şimdiye kadar bu aşı ile ilgili ciddi bir reaksiyon bildirilmemiştir. Fakat, aşılar da ilaçlar gibi ciddi allerjik reaksiyonlara sebep olabilir. Aşının ciddi hasar veya ölüme sebep olma ihtimali son derece düşüktür.
Pnömokok aşısının koruyuculuğu ne kadardır? Bu kişilerin yaşam tarzına beslenme düzenine bağlı olarak değişir mi?
Toplam 4 doz aşı sonrası koruyuculuğun uzun yıllar devam edeceği tahmin edilmektedir. Aşılara bağışıklık yanıtında kişisel farklılıklar görülebilir.
Pnömokok olduktan sonra aşı olunabilir mi?
Çok sayıda pnomokok tipi olduğundan hastalık geçirilse bile aşı olunabilir.
Tedavi olduktan sonra aşı olmak ne kadar koruyucu olur? Bu süreçte kişi tekrar hastalanabilir mi?
Hastalığın tedavisi antibiyotikle olduğundan aşıya bağışıklık yanıtı etkilenmez. İlk doz aşıdan sonra immun yanıt oluşuncaya kadar veya aşının içermediği pnomokok türleriyle aşıya rağmen hastalanmak mümkündür.
Aşı kaç yıl koruyabilir? Tam bir koruma için ne yapılmalıdır?
Tam koruma için aşıların tam dozda ve aşı takvimine uygun olarak yapılması gerekir. Bu şekilde uzun yıllar koruyucu olacağı tahmin edilmektedir.
Tedavilerini tam olarak yaptırmalılar!
Tedavi sürecinde hasta, nelerden korunmalı ve nasıl beslenmelidir?
Tedavi sürecinde antibiyotiklerin yeterli dozda ve sürede kullanılması, bol sıvı alınması ve istirahat etmek iyileşme sürecini hızlandıracaktır.
Hastalığın önüne geçilmesi için neler yapılabilir?
Pnömokok enfeksiyonlarını önlemenin en etkili yolu aşılamadır. Ayrıca çocuklarımıza ellerini düzenli olarak su ve sabun ile yıkamalarını öğretmek gereklidir. Bu enfeksiyonun bulaşmasını ve yayılmasını önlemeye yardımcı olur. Aynı zamanda solunumu olumsuz etkileyebilen çocukların hastalanma olasılığını artıran toz, sigara dumanı gibi maddelerden kaçınılmalıdır.
***
Biyografi: Dr. Gülsemin Güloğlu
(Amerikan Hastanesi Pediatri Uzmanı)
1972 yılında İzmir’de doğdu. 1995 yılında Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden mezun olduktan sonra Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları ihtisasını 2001 yılında İzmir Dr. Behçet Uz Çocuk Hastanesi’nde tamamladı. 2001 yılında İzmir Karşıyaka Devlet Hastanesi’nde pediatri ve 2003 yılında New York Mount Sinai School of Medicine’da neonatoloji ve pediatri bölümlerinde bulunan Dr. Güloğlu, 2005 yılından bu yana Amerikan Hastanesi Pediatri Bölümü’nde çalışmaktadır.
