İspanyol Gribi Pandemisi tüm dünyada tahmini 50 milyon kişinin ölümüne yol açmıştır. Önlemler zamanından önce gevşetildiği için 1920 yılına kadar devam etmiştir. Prof. Dr. Özgür Karcıoğlu, İspanyol Gribi’nin 100 yıl sonrasında Corona Pandemisi için bir yol haritası olduğuna dikkat çekiyor.
İspanyol Gribi Pandemisi neden ve nasıl ortaya çıktı? Prof. Dr. Özgür Karcıoğlu yanıtladı…
50 milyon insanın yaşamına ve sosyal, ekonomik büyük yıkımlara sebep olan 1918 İspanyol gribi 100 yıl sonra tüm dünyayı kasıp kavuran corona virüsü (Covid-19) salgınıyla mücadele açısından değerli veriler barındırıyor.
1918 İspanyol Gribi Pandemisi önlemler zamanından önce gevşetildiği için 1920 yılına kadar devam ediyor. Verilere göre ilk vaka, 4 Mart 1918 de ABD’de Kansas’ta yaşanıyor. Avrupa’da Birinci Dünya Savaşı muharebelerinin devam ettiği Fransa, İngiltere, İtalya ve savaşa girmese de hastalık İspanya’da hızla yayılıyor.
Röportaj: Prof. Dr. Özgür Karcıoğlu
İspanyol Gribi Pandemisi; gelişme, sebep ve sonuçları hakkında Prof. Dr. Özgür Karcıoğlu ile konuştuk.
Genel olarak İspanyol gribi pandemisinden bahseder misiniz?
1918-1920 arasında Avrupa’da başlayıp gemilerle Amerika Kıtası’na da geçen, neredeyse her ülkeyi, dünyanın o zamanki nüfusunun üçte birini etkileyen bir pandemi. İspanyol gribi 100 yıl sonrasına, günümüze ışık tutuyor.
Pandemilerin gidişine ilişkin çok faktör etkili olduğundan gelecek tahminlerinde çok dikkatli olunmalıdır. Hastalığın kendi iç dinamiği içindeki durumuna baktığımızda, kolayca bulaştırıcılığı olan, özgül ilacı ve aşısı henüz bulunamayan bir hastalıktan söz edildiğini görüyoruz. Bu durumun benzerlerini tarihten biliyoruz. 1918 Pandemisin de ABD’de yaşanan deneyim yol gösterici olmaktadır.
Neden İspanyol gribi denmiştir?
Aslında salgın Avrupa ve ABD’yi çok yaygın olarak etkilemişse de 1. Dünya Savaşı ortamında ABD, Fransa, Almanya ve İngiltere’de gazetelerin salgınla ilgili gerçekleri yazmaları engellenmiş, fakat İspanya Kralı’nın ağır hasta olması ve İspanya’daki salgının şiddetli yayılması ile ilgili haberler serbest bırakılmıştır. Bu nedenle dünyada gribin özellikle İspanya’yı vurduğu görüşü yayılmıştır.
İspanyol gribi diğer griplerden farklı mıdır?
İspanyol gribi, H1N1 şeklinde kodlanan 2009’daki domuz gribi salgınından bildiğimiz ajan ile ortaya çıkmıştır. Çoğu influenza salgınında küçük çocuklar ve yaşlılar hedef olmakla birlikte İspanyol gribinde genç erişkinlerde daha yüksek ölüm oranı ortaya çıkmıştır.
Ölümlerde sitokin (Hayvan ve bitki hücrelerince üretilen, hücrelerin birbirleriyle iletişimini sağlayan protein ve peptidlerin bir grubudur. Hücre yüzeyi sitokin reseptörleri aracılığıyla görevlerini yaparlar.) fırtınası sonrasında bakteriyel süperenfeksiyonun da etkili olduğu ortaya konmuştur.
Salgın sırasında ABD’de neler olmuştur?
Philadelphia ve St. Louis iki ayrı şehir ve kendine özgü yönetsel özellikleri olan yapılardır. Salgının 1918’de Boston’a gelen ticaret gemileri ile ABD’ye ulaştığı düşünülüyor. Hatta Eylül 1918’de Boston’a 35 mil uzaktaki bir üsteki bir askere yanlış olarak menenjit tanısı konulması sonrasında bir gün içinde 1500’den fazla askere grip bulaştığı yazılmıştır.
İlk olguların ‘İspanyol gribi’ tanıları konduğunda iki şehrin birbirinden tamamen farklı yollar izlediği görülüyor.
Philadelphia durumu daha rahat karşılıyor ve önlem almakta yavaş ve isteksiz davranıyor. Tıp kurumları ve sivil toplumun gelişmemiş olmasının da etkisiyle, karşı çıkışlar cılız kalıyor ve 28 Eylül 1918’de binlerce kişinin katıldığı bir resmigeçit düzenleniyor.
28 Eylül 1918’de binlerce kişinin katıldığı resmigeçit sonrası neler oluyor?
Bu resmi geçitten sadece birkaç gün sonra şehirdeki hastaneler İspanyol gribi bulgularıyla, ateşlenen, solunum sıkıntısı gelişen insanlarla dolup taşıyor ve sağlık kurumları hastalara yetişemiyor. Binlerce kişi bu şekilde kaybedildikten sonra önlemler sıkılaşıyor ve salgın kontrol altına alınıyor.
ABD’de Eylül 1918’de kitlesel ölümler nedeniyle toplu mezarlar açılmıştır.
St. Louis’de salgın sırasında olgu sayılarında farklılık görülüyor sebepleri nelerdir?
St. Louis’de taban tabana zıt bir strateji izleniyor.
- İlk olgu tanı aldıktan hemen sonra sıkı önlemler alınıyor,
- Toplantılar yasaklanıyor,
- Spor karşılaşmalarına müdahale ediliyor.
- Parti mitingleri ve hemen her alana müdahale ediliyor.
- Kitlesel aşılama yapılıyor.
St. Louis’de alınan bu önlemler sonuna kadar uygulanıyor mu?
Ne yazık ki hayır uygulanmıyor. Salgının kontrol edilmeye başlandığı düşünülüyor ve ilk önlemlerden iki ay sonra, Kasım 1918’de uygulamalar bir anda gevşetiliyor. Bu noktadan itibaren olgularda hızlı bir artış oluyor, ancak aylar sonra tekrar kontrol altına alınabiliyor.
Bunun sonucunda iki şehirdeki olgu sayılarının birbirinden farklı bir seyir izlediği rahatça görülüyor (Grafik).
Grafik. Bu iki şehrin farklı zamanlarda ve farklı şekillerde yaptığı hatalar toplumu değişik yönlerde etkilemiş ve sonuçta grafiğe olgu artışları yansımıştır. Tarihte bu olaylara ‘Philadelphia çılgınlığı’ ve ‘St. Louis rehaveti’ adları verilmiştir.
İspanyol gribi pandemisi kaç kişinin ölümüne sebep olmuştur?
İspanyol gribi pandemisi tüm dünyada 20 ila 100 milyon kişinin ölümüne yol açmıştır. Tahminlerin ortalaması 50 milyon ile dünyanın en büyük pandemisini göstermektedir.
***
Değerli vaktini ayırdığı için Prof. Dr. Özgür Karcıoğlu’na teşekkür ve sevgilerimizi gönderiyoruz.
Evet, görüyoruz ki İspanyol gribi ile ilgili verilere bakıldığında, savaş zamanında pek çok ülkede ölüm ve vaka sayılarını hükümetlerin açıklamayı reddetmesi sebebiyle, hastalığın yaygınlığı ve öldürücülüğünün boyutları tam olarak anlaşılamamıştır. Bu gribe bir virüsün sebep olduğunun anlaşılması bile 1930 yılını bulmuştur.
Aşının olmadığı ortamda salgınla baş etmenin tek yolu; önleyici tedbirlerin sıkı şekilde uygulanmasıdır. Lütfen geçmişteki Pandemilere bakalım ve aynı hataları yaparak rehavete kapılmayalım.
Biyografi: Prof. Dr. Özgür Karcıoğlu
1969 yılında Aydın’da doğdum. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden 1993 yılında mezun olup 1994’te Dokuz Eylül Üniv. Tıp Fak. (DEUTF) Acil Tıp AD Araştırma Görevliliğine başladı.
1998’de ‘Acil Serviste Kardiyopulmoner Resusitasyon Uygulanan Hastalarda End-Tidal CO2 Monitörizasyonunun Rolü’ konulu uzmanlık tezi ile Acil Tıp Uzmanı oldu. Ekim 2004’te DEÜTF Acil Tıp AD’da Doçent unvanı aldım. 2005 Nisan-2007 Eylül arasında aynı anabilim dalında başkanlık görevinde bulundu. 2007’den itibaren Sağlık Bakanlığı’na bağlı İstanbul Bakırköy Eğitim ve Araştırma Hastanesinde Acil Tıp Kliniği eğitim direktörü olarak görev aldı. Ocak 2009’dan sonra Acıbadem Üniversitesi Tıp Fakültesi Acil Tıp Anabilim Dalı Başkanı ve Bakırköy Acıbadem Hastanesi Acil Servis Sorumlusu olarak çalıştı. 2010 yılında Acıbadem Üniversitesi bünyesinde Profesör unvanı aldı.
Eylül 2007-2009 arasında Türkiye Acil Tıp Derneği Yönetim Kurulu üyesi olarak görev aldı. İstanbul Tabip Odası, Türkiye Acil Tıp Derneği, Ulusal Travma ve Acil Cerrahi Derneği, Acil Tıp Uzmanları Derneği, Tıp Eğitimini Geliştirme Derneği, American College of Emergency Physicians (ACEP), European Society of Emergency Medicine üyesi. 2014 yılında kurucusu olduğum Toplumsal Afet Derneği’nin Başkanlığını yürütüyor. TATD bünyesinde Sepsis çalışma grubunun başkanı, Travma ve Resüsitasyon çalışma gruplarında aktif üyesi. 2017 yılında “Fellow of Emergency Medicine Association of Turkey” (FEMAT) üyeliği ödülü aldı.
2012 ve 2016 yılında Amerikan Kalp Derneği (AHA) bünyesinde Temel ve İleri Kardiyak Yaşam Desteği (BLS ve ACLS) Eğitici Eğitimi Sertifikası aldı.
Bu süreç içinde DEUTF Acil Tıp akademik yapısı içinde yürütülen ve tamamlanan 22, diğer bir üniversitede 1 uzmanlık tez çalışmasında tez danışmanı olarak görev yaptım. Acil tıp ile ilgili uluslararası hakemli dergilerde 111, ulusal hakemli dergilerde 65 bilimsel yazı ve makale, editörlük yaptığı 2 çeviri, 3 özgün kitap ve 33 kitap bölümü yayınlandı. Halen ‘Trauma Surgery’ başlıklı orijinal İngilizce kitap editörlüğü projesi devam ediyor.
Üniversiteler ve uzmanlık dernekleri bünyesinde düzenlenen çeşitli sempozyum ve konferanslarda görev aldı. 2007’de İzmir’de düzenlenen III. Ulusal Acil Tıp Kongresi’nde Kongre başkanlığı yaptı. Ulusal ve uluslararası bilimsel kongrelerde sözlü veya poster olarak sunulan 116 bildiride katkısı oldu.
Kaynaklar:
- Robert Kessler. “Outbreak: Pandemic Strikes” (Mayıs 2018). https://www.ecohealthalliance.org/2018/05/outbreak-pandemic-strikes
- John Kopp & Bob Mcgovern. “100 years ago, ‘Spanish flu’ shut down Philadelphia – and wiped out thousands” (Eylül 2018) https://www.phillyvoice.com/100-years-ago-spanish-flu-philadelphia-killed-thousands-influenza-epidemic-libery-loan-parade/
