LCIA (Life Cycle Impact Assessment – Yaşam Boyu Etki Değerlendirme), LCA (Yaşam Boyu / Döngüsü Değerlendirme) prosedürünün adımlarından biridir.
Yaşam Boyu Etki Değerlendirme (LCIA) nedir?
Bilindiği üzere LCA, bir ürün, hizmet, uygulama ya da sürecin yaşam döngüsü boyunca doğrudan veya dolaylı oluşturduğu çevresel ayak izlerinin hesaplandığı çok adımlı ve kapsamlı bir çalışmadır. Örneğin, LCI (Yaşam Döngüsü Envanteri) bu adımlardan biridir ve bir unsurun (ürün, hizmet vs) bir kaynak, malzeme, enerji, su, toprak, hava vb ile ilgili meydana getirdiği tüm girdi ve çıktıların muhasebeleştirilmesini sağlar. LCIA da bu noktadan sonra devreye girer. LCI’da hesaplanan parametrelerin yaşam döngüsü boyunca çevre üzerinde ne gibi etkilerinin olduğu analiz edilir.
Bir örnek ile devam edelim. Bir tesisin bir hesaplama dönemi boyunca tükettiği enerjiyi ve bu enerjiyi üretmek için kullandığı yakıt miktarını raporlaması LCI’nın bir parçasıdır. LCIA içerisinde ise bu yakıtın yakılmasından kaynaklı karbon ayak izi miktarı; su ve ekolojik ayak izi gibi çevresel etkiler hesaplanır ve raporlanır.
Tipik bir LCIA’da genellikle şu başlıklardaki etkiler incelenir:
- Ekosistem etkileri
- İklim değişikliği
- Asit yağmuru
- Ötrofikasyon
- Arazi kullanım değişikliği
- Katı atık
- Toksisite
- İnsan etkileri
- Ozon tabakasının incelmesi
- Havva kirliliği
- Parçacıklı madde oluşumu
- Kanserojen maddeler
- Kaynakların tükenmesi
- Fosil yakıtlar
- Tatlı su
- Toprak
- Orman
- Otlaklar
- Mineraller
LCIA’da LCI’da elde edilen temel akışlardan (çevresel kaynaklar ve salınımlar) kaynaklanan potansiyel çevresel etkiler değerlendirilir.
Bunun için genellikle şu adımlar takip edilir:
- Etki kategorisinin seçilmesi
- İlgili akışların etki kategorilerine göre sınıflandırılması
- Potansiyel etkilerin etki kategorisi için bir ölçüt elde etmek amacıyla modellenmesi (Bazı durumlarda potansiyel etkiler bir referans değer baz alınarak ifade edilir.)
- Etki göstergelerinin sıralanması ve gruplandırılması (örneğin, enerji kullanımından kaynaklı izler, su tüketiminden kaynaklı etkiler; toprak kirliliğine neden olan emisyonlar vs gibi)
- Ağırlıklandırma; ilgili kategoriler etkilerinin büyüklüğüne göre sıralanır
- Son değerlendirmelerle birlikte raporlamanın tamamlanması
Günümüzde yaşam boyu etki değerlendirmesi için kullanılan çok sayıda yazılım mevcuttur. Her bir yazılımın kullandığı etki kategorileri ve hesaplama metodu farklı olabilir. Firmalar, faaliyetlerine en çok hitap eden yazılımlardan faydalanarak gerekli çalışmayı büyük bir doğruluk ve tutarlılıkla tamamlayabilir.
Yaşam döngüsü değerlendirme ve kapsamındaki LCI ve LCIA gibi çalışmalar büyüklük ve sektör fark etmeksizin her türlü işletme için uygulanabilmektedir. Bunun için ISO 14040 ve ISO 14044 başta olmak üzere spesifik olarak geliştirilmiş önemli uluslararası standartlar mevcuttur. Bu standartlar, yaşam döngüsü değerlendirme ve LCIA çalışmalarının nasıl yapılması gerektiği konusunda firmalara yol göstermektedir. İşletmeler, bu tür çalışmaları yaparak ve sonuçlarını doğrulayarak kurumsal sürdürülebilirliğin çok önemli bir bileşeni olan çevre ile ilgili sorumlu davrandığını tüm paydaşlarına beyan edebilmektedir.