İngiltere Başbakanı Liz Truss, altı hafta önce ülke ekonomisini canlandırma vaatleriyle göreve başladı, ancak planladığı gibi olmadı.
Truss’un görev süresinde vergi başta olmak üzere ekonomi politikaları, sterlinin rekor düşük seviyelere inmesine, tahvil piyasalarında kaos yaşanmasına yol açtı.
Ekonomideki bu kargaşa Truss’ın istifa etmesiyle sonuçlandı.
Şimdi ne olacak?
Muhafazakar Parti, 28 Ekim’e kadar yeni bir liderini ve dolayısıyla başbakanı seçeceğini duyurdu.
Truss, o zamana kadar başbakan koltuğunda oturmaya devam edecek. Bu noktada hükümeti etkisiz bırakmamak için seçim kampanyasında değişikliğe gidecek.
Hızlandırılmış süreç kapsamında, parti liderliği için yarışacak olanların 357 Muhafazakar milletvekilinden en az 100’ünün desteğini alması gerekiyor. En fazla oyu alan iki aday parti üyeliği için çevrimiçi oylama ile karşı karşıya gelecek.
Muhafazakar liderler, bu yarış sonunda Maliye Bakanı Jeremy Hunt’ın ana hatlarını çizdiği vergi ve harcama önceliklerinin uygulayacak adayı seçmeyi umuyor.
Büyük engeller ne?
Yeni lideri bekleyen ilk zorluğun, göreve başlamasından birkaç gün sonra, Hunt, mali planını 31 Ekim’de Avam Kamarası’na sunduğunda yaşanması bekleniyor.
Truss, o ve Hunt’ın selefi Kwasi Kwarteng, maliye üzerindeki etkilerine dair bağımsız analiz sunmadan kapsamlı vergi indirimleri planlarını açıkladıklarında, sterlinin ciddi değer kayıpları yaşamasına neden olan krize yol açtı.
Hunt, geçen hafta göreve başlamasından bu yana, vergi kesintilerinin büyük bölümünü iptal etti ve önümüzdeki yıllarda devlet borcunu azaltma sözü verdi. Bakan, ayrıca harcama kesintilerine ihtiyaç duyulacağı konusunda uyarıda bulundu.
Ülkede muhalefet ve bazı Muhafazakar milletvekilleri, yoksulları artan fiyatlardan korumak için sağlık, sosyal yardımlar ve eğitim gibi alanlarda daha fazla harcama yapılması için seslerini yükseltiyor.
Neden genel seçim yapılmıyor?
Hükümet yasal olarak, Boris Johnson’ın zafer ilan etmesinden 5 yıl sonra Aralık 2024’e kadar bir seçim çağrısı yapması gerekmiyor.
Ancak muhalefet partileri son dönemde yaşanan “kaosun” ardından bir an önce seçim yapılmasını talep ediyor.
Ülkede kısa sürede iki başbakan koltuğu bırakmak durumunda kaldı. Bazı analistler bir seçim yapılması durumunda Truss ve Johnson’ın Muhafazakar Parti’ye verdiği hasarın birçok sandalye kaybedilmesine yol açacağını söylüyor. Bu nedenle, yeni başbakanın erken seçim çağrılarına direnmesi ve seçmenlere gitmeden önce önümüzdeki iki yılı güveni yeniden inşa etmek için kullanması bekleniyor.
Londra’daki Chatham House düşünce kuruluşunda araştırma görevlisi olan David Lawrence, insanların bu kış yaşam maliyeti krizine ve yükselen enerji faturalarına odaklanacağını ve bunun Muhafazakarlara durumu değiştirmeye çalışmak için zaman verdiğini söylüyor.
Enerji krizinin de yeni dönemde siyaseti etkileyceğini belirten Lawrence, “Yeni Muhafazakar lider, enerji krizini kontrol altına alabileceklerine ve yaşam maliyeti krizinin üstesinden gelineceğine inanıyorsa, insanlar bir sonraki seçime kadar ceplerinde daha fazla paraları olduğunu düşünüyorsa, onların umabilecekleri en iyi şeyin bu olduğunu düşünüyorum.” diyor.
İngiltere’de yeni başbakan nasıl seçilecek?
Muhafazakar Parti yeni liderini nasıl seçecek?
Muhafazakar Parti’de liderin nasıl seçileceğine ve lider değişimine nihai olarak partinin 1922 Komisyonu adlı kurulu karar veriyor. Kurul, her bir lider seçiminde takvimi ve yöntemi koşullara göre belirliyor.
Eski Başbakan ve parti lideri Boris Johnson’un istifasından sonra Liz Truss’ın seçildiği liderlik seçimi süreci üç ay sürmüştü. Ama 1922 Komisyonu bu kez farklı bir yöntem belirledi ve yeni liderin bir hafta içinde seçilmesine karar verdi.
Bu kez Truss’ın yerini alacak adaylara başvuru için Pazartesi günü saat 14.00’e kadar süre verildi.
Her bir adayın en az 100 milletvekilinin desteğini alması şartı da koşuldu.
Bu geçen liderlik seçiminde adaylık için konulan 20 milletvekili desteğinden çok daha yüksek bir eşik.
Dolayısıyla toplam 357 Muhafazakar Parti milletvekili olduğu düşünüldüğünde aday sayısının üçü geçemeyeceği anlaşılıyor.
Eğer belirlenen gün ve saatte 100 milletvekilinin desteğini sadece bir aday alabilirse o zaman seçime gerek kalmadan bu kişi başbakan ilan edilecek.
Birden fazla aday gerekli desteği sağlayabilirse o zaman da yine Pazartesi günü 15.30 ve 17.30 arasında Muhafazakar Parti milletvekilleri arasında bir oylama yapılacak.
Sadece iki aday varsa bu oylama parti grubunda her bir adayın sahip olduğu desteği ortaya koyacak.
Üç aday varsa o zaman en az oy alan elenecek ve sonuç aynı gün saat 18.00’de açıklanacak.
Sonra parti grubunda, kalan adaylar arasında aynı gün 18.30 ile 20.30 arasında ikinci bir oylama yapılarak milletvekillerinin eğilimi 21.00’de açıklanacak.
Sonuç açıklandıktan sonra iki aday da yarışa devam etmek istiyorsa o zaman geçen sefer olduğu gibi internet üzerinden parti üyelerinin oylarına başvurularak yeni lider belirlenecek.
Bu oylama için tanınan süre içerisinde iki aday arasında bir televizyon tartışması yapılması da umuluyor.
Bu sürecin sonunda 28 Ekim Cuma günü kazanan aday, yani Muhafazakar Parti’nin yeni lideri ve İngiltere’nin yeni başbakanı kamuoyuna açıklanacak.
Muhalefet partileri ise ülkenin başbakanının bu kadar az kişinin oyuyla belirlenmesinin demokratik olmadığını söyleyerek erken genel seçim çağrısı yapıyor.
Parti üyelerinin oy kullanması şart mı?
Liderlik seçimi kuralları ve takvimini belirleyen 1922 Komisyonu bir çok şeyi değiştirebilse de, üyelerin oy kullanması şartını değiştirmesi için Muhafazakar Parti tüzüğünün değiştirilmesi gerekiyor.
Fakat üyelerin oyuna başvurulması için yarışta iki aday kalmış olması gerekiyor.
2016 yılında Theresa May’in lider seçildiği yarışta rakibi Andrea Leadsom yarıştan çekilmiş ve bu durumda üyeler arasında oylamaya gerek kalmamıştı.
İktidar partisinin yeni lideri nasıl başbakanlığa atanıyor?
Muhafazakar Parti liderliğine seçilen kişi, parlamentodaki en büyük ve çoğunluk sahibi grubun lideri olarak başbakan da olacak.
Bu görevi devralabilmesi için, Kral 3. Charles’ın kendisini davet edip hükümeti kurma görevini vermesi gerekiyor.
Truss nasıl seçilmişti?
Geçtiğimiz yaz Liz Truss’ın seçildiği liderlik yarışı üç ay sürmüştü.
Aday olmak için politikacılara, çok daha az sayıda, yalnızca 20 milletvekilinin desteğini almaları şartı konmuştu.
Böyle olunca aralarında Truss’ın da bulunduğu 8 aday ortaya çıktı.
Yarışın ilk aşamasında Muhafazakar Parti milletvekilleri 30’dan az oy alanı eleme yoluyla, aday sayısını ikiye indirene kadar, çok sayıda oylama yaptılar.
Bu yarışta eski Maliye Bakanı Rishi Sunak ile eski Dışişleri Bakanı Liz Truss en öne çıkan iki aday oldu.
İkinci aşamada Muhafazakar Parti üyeleri arasında posta ve internet üzerinden açılan oylama haftalarca sürdü.
5 Eylül günü sonuç açıklandığında Truss’ın 81 bin 326 Sunak’ın ise 60 bin 399 oy aldığı bildirilmişti.
