66 milyon yıl önce 16 km genişliğindeki asteroidin Dünya’ya çarpmasıyla tetiklenen, dalga boyu 1600 metreye ulaşan ve dinozorları yok eden mega tsunami bilim insanları tarafından simüle edildi.
Animasyon videosu aşağıda – Uluslararası bir grup araştırmacı, on milyonlarca yıl önce dinozorları Dünya’nın yüzeyinden silip süpürdüğüne inanılan dev tsunamiyi canlandırmak için özel bir yazılım kullandı.
Bilim insanları, asteroit kaynaklı selin, gezegenin üzerinde kilometrelerce yükseklikte dalgalar oluşturduğunu söyledi.
ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi (NOAA) Twitter’da bilgisayar simülasyonunun bir parçasını yayınladı. Bilim insanlarının tahminlerine göre, kaydedilen herhangi bir tsunamiden 30 bin kat daha güçlü olduğu söylenen yıkıcı doğa olayı, Meksika’nın Yucatan Yarımadası’nın şu anda bulunduğu yere devasa bir asteroit çarpmasıyla başladı.
Gök cismi çapının 10 kilometreden fazla olduğuna inanılıyor. Asteroit, indiği yerde şimdi Chicxulub krateri olarak bilinen derin bir iz bıraktı. Çarpışma, 4.5 kilometre yüksekliğe ulaşan dalgaları tetikledi.
İşte o simülasyon:
NEW from NOAA SOS: This dataset shows the tsunami wave caused by the asteroid that hit Earth 66 million years ago. The wave was so impressive because the asteroid is estimated to have been 6+ miles (10+ km) in diameter! Want to learn more? https://t.co/MHCGQ1VDEa#dataviz #Data pic.twitter.com/tbIxp7keoy
— NOAA Education (@NOAAeducation) January 30, 2023
Mega Tsunami nasıl gerçekleşti?
66 milyon yıl önce Dünya’yı vuran ve neredeyse tüm dinozorları ve gezegenin bitki ve hayvan türlerinin kabaca dörtte üçünü yok ettiği kabul edilen 10 milden (16 km) fazla genişlikteki asteroit, aynı zamanda 1 mil (1600 metre) yüksekliğinde dalgalarla bir mega tsunamiyi tetikledi. Yakın tarihli tarihsel tsunamiler, kaydedilen herhangi bir olaydan 30.000 kat daha fazla başlangıç enerjisi olduğu düşünülen bu küresel felaket olayıyla karşılaştırıldığında sönük kalıyor.
Bu veri setinde kara kıtalar, çarpışma anında yaklaşık 66 milyon yıl önceki kara kütlelerini gösteriyor. Beyaz ülke sınırları, kara kütlelerinin bugün nerede olduğunu gösteriyor — yılda yaklaşık 2,5 cm (1 inç) hızla hareket ediyor, kıtalar sürekli olarak sürükleniyor.
Animasyon, çarpışmadan 10 dakika sonra 48 saat sonrasına kadar tsunami dalgasının genliğini ölçeğin altında saatler olarak gösterilmiş. İlk 48 saatten sonra tsunami, çarpma noktasının yakını dışında çoğunlukla yatışıyor. Tsunami animasyonundaki renkler, hem pozitif (kırmızı) hem de negatif (mavi) dalga genlikleriyle ilişkili ve okyanusun, yıkıcı bir tsunami sırasında okyanus havzalarındaki hem daha yüksek hem de daha düşük su seviyeleriyle nasıl dalgalandığını vurgular nitelikte.
Renk çubuğu sayısal değerleri +/- 5 metrede zirveye çıksa da dalga genliklerinin bazı yerlerde çok daha aşırı olduğunu dikkate almakta fayda var. Asteroit çarptıktan 2,5 dakika sonra, fırlatılan malzemeden oluşan bir perde, bir su duvarını çarpma bölgesinden dışarı doğru itiyor ve kısa bir süre için 4,5 kilometre yüksekliğinde (2,8 mil) bir dalga oluşturuyor ve bu dalga, püskürme Dünya’ya geri düşerken azalıyor. Asteroit, günümüz Meksika Yucatan’a çarptıktan 10 dakika sonra ve çarpma noktasından 220 kilometre (137 mil) sonra, 1,5 kilometre yüksekliğinde (0,93 mil) bir tsunami dalgası -halka şeklinde ve dışa doğru yayılan- okyanusu her yönden süpürmeye başlıyor.
Tsunami simülasyonu nasıl yapıldı?
NOAA’nın Pasifik Deniz Çevre Laboratuvarı ve Jeofizik Akışkanlar Dinamiği Laboratuvarı da dahil olmak üzere akademik kurumlardan ve devlet kurumlarından uluslararası bir araştırmacı grubu, asteroit tarafından üretilen tsunaminin küresel etkisini yeniden oluşturmak için sayısal modelleme ve jeolojik kayıtların analizini birleştirdi. Bu veri seti, Chicxulub asteroit çarpma tsunamisinin ilk küresel simülasyonunu sunuyor.
Olayın sayısal analizi, tsunami oluşumunu ve yayılmasını yeniden oluşturmak için üç farklı model kullandı. Karmaşık sıvı akışlarının ayrıntılarını modelleyen hidrokod adı verilen büyük bir bilgisayar programı, tsunami oluşumunun ilk 10 dakikasını simüle etti ve ardından NOAA tarafından geliştirilen iki model, küresel okyanus etrafındaki tsunaminin yayılmasını simüle etmek için kullanıldı. Ek olarak, araştırma ekibi dünya çapında 100’den fazla bölgedeki jeolojik kayıtları inceledi ve modellerin tsunaminin yolu ve gücüne ilişkin tahminlerini destekleyen kanıtlar buldu. Bu da 66 milyon yıl önceki mega tsunami olayı için modelin dikkate değer bir doğrulaması niteliğinde.
Bu çalışma, gelecekteki büyük asteroit çarpma riskini değerlendirmeye ve ölçmeye yardımcı olabilir. Buna ek olarak, bunun gibi mega olayları yeniden üretebilme yeteneği, modellerin bilim insanlarının, insanlığın uğraşmak zorunda olduğu daha geleneksel tsunamilerin küresel etkilerini tahmin etmelerine yardımcı olabileceğine dair önemli bulgular içeriyor.
Gelecekteki bir çalışmada, PMEL’den Vasily Titov, bu tsunaminin neden olduğu kıyı taşkınlarının boyutlarını modellemeyi planlıyor ve bu da tsunami etki tahminlerine daha fazla bilgi verecek.
Kaynak:
Daha fazla bilgi için Michigan Üniversitesi basın bültenine, NOAA bültenine ve AGU Advances Research makalesine[*] bakabilirsiniz.
- Range, M. M., Arbic, B. K., Johnson, B. C., Moore, T. C., Titov, V., Adcroft, A. J., et al. (2022). The Chicxulub impact produced a powerful global tsunami. AGU Advances, 3, e2021AV000627. https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1029/2021AV000627
