Türkiye’nin yüreği, Kahramanmaraş’ın Pazarcık ve Elbistan ilçelerinde meydana gelen; 7.7 ve 7.6 büyüklüğündeki depremlerle kavruldu. Ülkemizin önemli yerbilimcilerinden, bilim insanı İTÜ’lü Prof. Dr. Okan Tüysüz, ülkemizde fay hattındaki 24 şehir ve 110 ilçeyi açıkladı.
Yurt genelinde 2’si tartışmalı olmak üzere 24 kentin fay hattı üzerinde olduğunu hatırlatan Prof. Dr. Tüysüz, 45 il alanında, fay hattı üzerindeki 110 ilçeye dikkat çekti. Öte yandan Prof. Dr. Tüysüz’ün, 11 yıl önce Gaziantep’te katıldığı deprem konferansında, Pazarcık’ın 55 km güneyinde bulunan Gaziantep’te, 7.7 büyüklüğünde bir deprem beklediğini söylediği ortaya çıktı.
Deprem kuşağı üzerinde bulunan ülkemiz, son olarak dün sabaha karşı Kahramanmaraş’ın Pazarcık ve Elbistan ilçelerinden gelen 7.7 ve 7.6 büyüklüğündeki acıyla sarsıldı.
Deprem riski taşıyal şehirler ve ilçeler
İTÜ’lü emekli öğretim üyesi ve deprem bilimci Prof. Dr. Okan Tüysüz, depremini bekleyen il ve ilçelerimizi Habertürk’ten Alper Uruş‘a anlattı.
“Yurt genelinde 550 diri fay var”
“Ülkemizde 500’den fazla, yüzey kırığı oluşturabilecek fay var. Bu faylar Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü (MTA) tarafından 2011 yılında yayınlanan Türkiye Diri Fay Haritası’nda gösteriliyor. Jeoloji Mühendisleri Odası geçtiğimiz aylarda diri faylar üzerinde oturan 22 ile ait raporlar yayınlayarak diri faylar üzerinde yerleşimim mümkün olduğunda önlenmesi ve bunun kurallarının ne olması gerektiğini haftalar boyunca raporlar halinde yayınladı, ilgili kurumların dikkatini çekti. Ülkemizde 22 il yüzey kırığı oluşturabilecek faylar üzerinde yer alıyor.
“İkisi tartışmalı 24 kent fay hattı üzerinde”
Türkiye’de 22’si kesin, 2’si tartışmalı olmak üzere fay hattı üzerinde 24 kentimiz bulunuyor. Bolu tartışmalı, güneyinde fay var, içinden geçen fayın diri olup olmadığı kesin değil; ancak bence aktif.
İkinci tartışmalı kent ise Kocaeli. İl merkezinde fay yok; ancak hemen güneyinde var. Kimisi şehir oraya kadar büyüdü diye onu da katıyor; kimisi de oralar ilçeye ait diye kabul etmiyor. Cevaplaması zor bir konu ancak fay hattındaki il sayısını 24 olarak belirtmekte bence bir mahzur yok.
Fay hattında 110 ilçe bulunuyor
Türkiye Diri Fay Haritası verilerine göre ülkemizde yapıları doğrudan diri fay üzerine oturan, 45 il alanı üzerinde 110 ilçe var. Bunun yanı sıra çok sayıda ilçe de diri faylara çok yakın konumda yer alıyor. MTA tarafından yayınlanan haritalara göre diri fay üzerinde yer alan ilçeler belirlendi. Ancak çoğu fayın yeri metre bazında bir doğrulukla bilinmiyor. Bu nedenle diri fayların tam olarak nerede olduğunun jeoloji ve jeofizik mühendisleri tarafından yapılacak özel araştırmalar ile belirlenmesi gerekiyor. Bu ilçelerimizi şöyle sıralamak mümkün:
Fay hattındaki 110 ilçe:
- ADIYAMAN: Gölbaşı
- AFYONKARAHİSAR: Çay, Dinar, Kızılören, Sandıklı
- ANKARA: Şereflikoçhisar
- ANTALYA: Demre
- AYDIN: Bozdoğan, Germencik, İncirliova, Koçarlı, Köşk, Kuşadası, Nazilli, Söke,
- Sultanhisar, Yenipazar
- BALIKESİR: Gönen, Manyas
- BATMAN: Kozluk
- BİNGÖL: Karlıova, Yedisu
- BOLU: Gerede, Yeniçağa
- BURSA: Gemlik, Kestel, Mustafakemalpaşa
- ÇANAKKALE: Çan, Yenice
- ÇORUM: Lâçin
- DENİZLİ: Babadağ, Çameli, Çardak, Honaz
- DİYARBAKIR: Lice
- DÜZCE: Çilimli, Cumayeri, Gölyaka, Gümüşova, Kaynaşlı
- ELAZIĞ: Palu, Sivrice
- ERZİNCAN: Üzümlü
- ESKİŞEHİR: İnönü
- GAZİANTEP: İslahiye
- HAKKARİ: Şemdinli
- HATAY: Erzin, Hassa, Kırıkhan, Payas
- ISPARTA: Eğirdir, Senirkent, Uluborlu
- İZMİR: Kemalpaşa, Seferihisar, Tire
- K.MARAŞ: Nurhak, Türkoğlu
- KAYSERİ: Talas, Yeşilhisar
- KIRIKKALE: Keskin
- KIRŞEHİR: Akpınar, Mucur
- KOCAELİ: Başiskele, Derince, Gölcük, Kartepe
- KONYA: Akşehir, Altınekin, Doğanhisar, Ilgın
- KÜTAHYA: Gediz, Simav
- MALATYA: Akçadağ
- MANİSA: Ahmetli, Alaşehir, Gölmarmara, Kırkağaç, Salihli, Sarıgöl, Soma, Turgutlu
- MERSİN: Çamlıyayla, Mut
- MUĞLA: Menteşe, Milas
- MUŞ: Korkut, Varto
- NİĞDE: Altunhisar, Bor
- OSMANİYE: Düziçi, Toprakkale
- SAKARYA: Akyazı, Arifiye, Ferizli, Hendek, Karapürçek, Sapanca
- Ş.URFA: Bozova
- SİİRT: Eruh
- ŞIRNAK: Beytüşşebap
- SİVAS: Altınyayla, Yıldızeli
- TOKAT: Niksar, Pazar, Reşadiye
- VAN: Çaldıran, Özalp
- YALOVA: Altınova, Çınarcık
“Bazı ilçelerin nüfusu, bağlı oldukları ilden daha fazla”
Öte yandan diri fay haritasının yayınlanmasından sonra yapılan çalışmalarla, yeni bazı faylar da ortaya konuyor ve konacak. Mevcut durumda diri fay üzerinde oturan bazı ilçeler, bağlı oldukları il merkezlerinden bile daha kalabalık bir nüfusa sahip. Öte yandan çoğu ilçede azımsanamayacak ölçüde sanayi kuruluşu ve üretim merkezleri var. Bu durum da gözetilirse depreme ve yüzey faylanmasına ne denli önem verilmesi gerektiği açık bir biçimde görülüyor.
“Deprem 5 metrelik kayma yaratacak!”
Bu da yaklaşık 250 yılda bir büyük deprem olduğu anlamına geliyor. 1766’dan bu yana 255 yıl geçtiğini dikkate alırsak tekrarlama aralığı dolmuş durumda. Öte yandan ölçümler Marmara Denizi’ndeki Kuzey Anadolu Fayı parçasının yılda ortalama 2 cm kadar hareket ettiğini gösteriyor. Bu da son 255 yılda 5 metre civarında bir atım biriktiğini gösteriyor.
Daha sade bir anlatımla Marmara’da beklenen deprem gerçekleştiğinde Yalova’daki bir nokta İstanbul’daki bir noktaya göre 5 metre batıya doğru kayacak. Benzer bir durum 17 Ağustos 1999 depreminde de yaşanmış, Sakarya’da fay üzerinde yer alan bir benzin istasyonunun iki pompası birbirine göre 5 metre kadar kaymıştı.
“Marmara’da depremin olma zamanı geldi”
Faylar hareket ettikleri zaman hareket ettikleri yöndeki kayaları sıkıştırır; bu da olması beklenen bir depremi daha öne çeker. Buna stres transferi ya da halk dili ile tetikleme diyoruz. 17 Ağustos depremindeki hareketin Marmara’daki bir depremin olma olasılığının % 15 kadar artırdığı hesaplanıyor.
Tüm bunları üst üste koyduğumuz zaman Marmara’da bir depremin olma zamanı gelmiştir. Ancak bunu kesin bir ifade olarak kabul etmemek gerekir, çünkü doğa hiçbir zaman bizim beklediğimiz gibi düzenli, davranmayabilir.
“Silivri – Adalar arasında meydana gelebilir”
Marmara 7 ve daha üzeri bir depreme gebedir. Bu deprem Marmara içerisindeki Kuzey Anadolu Fayı’ndan kaynaklanacaktır. Büyük olasılıkla da Silivri-Adalar arasında bir noktada meydana gelecektir. Bu depremin nerelerde ne kadar etkili olabileceği konusunda da yapılmış çok sayıda çalışma var.
“Ege’de 7’ye varan depremler olabilir”
Ege bölgemiz dünyanın en sık deprem üreten bölgelerinden biridir. Çok sayıda fay içeren bu bölgede her bir fayın deprem tekrarlanma aralığı yeterince bilinmemektedir bu bölgede büyüklüğü 7’ye varan deprem olasılıkları vardır.
Sonuç olarak şunu belirmekte yarar var: Gelecek depremlerin nerelerde olacağı konusunda bilgilerimiz var, ancak bu her şeyi biliyoruz gibi bir anlayışa yol açmamalı. Türkiye’de 500’den fazla fay diri fay var ve biz bunların sadece bir kısmı (yaklaşık 1/3 ü kadar) üzerinde bilgi sahibiyiz. Sürpriz depremlerden etkilenmemek adına bilinenler öncelikli olmak üzere her an ve her yerde deprem olacak gibi tedbirli olmak zorundayız, çünkü ülkemizde 4.5-5 gibi büyüklüklerdeki depremlerde bile büyük hasarlar alabiliyoruz.
