Uzman Klinik Psikolog Zeynep Betül Alp, yapay zekanın beyni tembelleştirdiği yönündeki yorumların bilimsel olmadığını, asıl belirleyici olanın teknolojiyle ne yaptığımız olduğunu belirtiyor. Ona göre yapay zeka, beynin ihtiyaçlarını ve çalışma örüntüsünü orta vadede kalıcı olarak değiştirebilir.
📌 Öne çıkanlar:
- Yapay zekâ, beyni tembelleştirmez; ancak bilgiye erişimi kolaylaştırarak ezberleme gibi bazı bilişsel işlevlerin kullanım şeklini değiştirebilir.
- Aktarımlı bellek (bilginin kendisi yerine nerede olduğunu hatırlama) sistemi ön plana çıkarken, yoğun dijital kullanım dikkat süresini kısaltabilir.
- Yapay zekânın eleştirel düşünme ve problem çözme becerilerine etkisi, gençlerin teknolojiyi bir “kestirme yol” mu yoksa “araç” olarak mı kullandığına bağlıdır.
- Teknoloji, bilgiyi saklama ve işleme sorumluluğunu beyinden aldığında hafıza sistemleri pasifleşebilir, ancak doğru kullanıldığında planlama ve analiz becerilerini geliştirebilir.
- İnsan beyni nöroplastisite sayesinde ihtiyaçlara göre şekillenir; yapay zekâ kullanımı, beynin çalışma örüntüsünde olumlu veya olumsuz işlevsel bir dönüşüme yol açabilir.
🧠 “Mesele yapay zekâ değil, onunla ne yaptığımız!”
Uzman Klinik Psikolog Zeynep Betül Alp, “beynin tembelleşmesi” gibi yorumların bilimsel bir tanım olmadığını, ancak dijitalleşmenin bilişsel süreçleri etkilediğinin uzun süredir araştırıldığını belirtiyor. Alp’e göre yapay zekânın etkileri şöyle özetlenebilir:
- Değişen beyin becerileri: Yapay zekâ, bilgiye kolay ulaşım sağladığı için ezber gibi bazı işlevleri daha az kullanmamıza neden olabilir. Ancak bu bir zayıflama değil, beynin farklı becerilere yönelmesidir.
- Aktarımlı bellek: Artık bilginin kendisini değil, ona nasıl ve nereden ulaşacağımızı hatırlıyoruz. Beynimiz, bilgiyi depolamak yerine bilgiye giden yolu zihninde tutuyor.
- Kullanıma bağlı etkiler: Yoğun dijital uyarana maruz kalmak dikkat süresini kısaltabilir, ancak bu etki tamamen teknolojiyi nasıl kullandığımıza bağlıdır. Doğru kullanıldığında yapay zekâ, beyni tembelleştirmek yerine bilişsel becerileri geliştirebilir.
Fırsat mı, tehdit mi?
Zeynep Betül Alp, yapay zekânın özellikle gençler ve öğrenciler üzerindeki etkisinin, kullanım amacına göre değiştiğini vurguluyor. Bu teknolojiler, bir “kestirme yol” olarak görülürse risk, bir “araç” olarak kullanılırsa fırsat olabilir.
- Risk: Bilgiyi sorgulamadan, düşünmeden sadece “kopyala-yapıştır” şeklinde kullanmak; eleştirel düşünme, problem çözme ve hafıza gibi becerilerin gelişimini olumsuz etkileyebilir.
- Fırsat: Fikir geliştirmek, yazı planı oluşturmak veya araştırma kaynaklarını organize etmek gibi amaçlarla kullanıldığında, üretken düşünmeyi ve bilişsel esnekliği destekleyebilir.
Hafıza sistemleri pasifleşebilir!
Alp, yapay zekâ tabanlı araçların karar verme, planlama ve analitik düşünme gibi yürütücü işlevler üzerindeki etkilerine dikkat çekiyor. Teknoloji, bilgiyi saklama ve işleme sorumluluğunu beyinden alırsa, hafıza sistemleri zamanla pasifleşebilir.
- Otomatikleşen süreçler: Bu teknolojiler, bazı bilişsel süreçleri otomatikleştirerek kullanıcıyı düşünme eyleminin dışına itebilir. Problemi çözmek yerine cevabı doğrudan almak, zihinsel esnekliği zayıflatabilir.
- Değişen hafıza kullanımı: Bilgiyi doğrudan akılda tutmak yerine ona “nasıl ulaşırım?” sorusuna odaklanmak, hafızamızın kullanım şeklini değiştirir.
- Pasifleşme riski: Sürekli dış kaynaklara yaslanmak, beynin bilgiyi yapılandırarak öğrenme ve kendi belleğini aktif kullanma becerilerini zayıflatabilir. Bu durum, hafızanın işlemleme gücünü ve kalıcılığını zamanla azaltabilir.
Beyin, ihtiyaçlarına göre şekilleniyor!
Zeynep Betül Alp’e göre, yapay zekâ kullanımının insan beyninde kalıcı değişikliklere yol açması mümkündür. Ancak bu sürecin tek yönlü bir “bozulma” olarak değil, bir “işlevsel dönüşüm” olarak değerlendirilmesi gerekir.
- Nöroplastisite ilkesi: Beyin, çevresel taleplere göre yeniden örgütlenir. Sık kullanılan sinirsel yollar güçlenir, az kullanılanlar ise zayıflar.
- İşlevsel değişim: Problem çözme gibi bilişsel yükler sürekli yapay zekâya aktarılırsa, beynin bu işlevlerle ilgili alanlarında değişimler gözlemlenebilir.
- Yeni yetilerin gelişimi: Öte yandan, dijital bilgi yönetimi, hızlı veri tarama ve eleştirel filtreleme gibi yeni yetiler ön plana çıkabilir ve farklı sinir ağları güçlenebilir.
Alp, “Beyin, hangi becerilere ihtiyaç varsa ona göre şekillenir. Yapay zekâ bu ihtiyaçları değiştiriyor, sonuç olarak beynin çalışma örüntüsü de onunla birlikte değişiyor. Bu değişimin olumlu ya da olumsuz olması, teknolojiyle nasıl yaşadığımıza ve onu ne kadar bilinçli kullandığımıza bağlıdır.” diyerek sözlerini tamamlıyor.
📚 Yapay zeka çağında beyni dinç tutmak için ipuçları: Bilinçli teknoloji kullanımı ve bilişsel gelişim
Yapay zeka teknolojileri, hayatımızın her alanına nüfuz ederken, beynimiz üzerindeki etkileri de merak konusu. Uzman Klinik Psikolog Zeynep Betül Alp‘in vurguladığı gibi, yapay zeka beynimizi tembelleştirmez; aksine, çalışma örüntüsünü dönüştürür. Bu dönüşümün olumlu yönde ilerlemesi, teknolojiyi nasıl bilinçli kullandığımıza bağlıdır.
İşte yapay zeka çağında bilişsel yeteneklerimizi geliştirmek ve beynimizi dinç tutmak için uygulayabileceğiniz bazı stratejiler:
Yapay Zeka ve Beyin: Bir Dönüşüm Süreci
Yapay zeka, bilgiye erişimi kolaylaştırarak bazı geleneksel bilişsel işlevlerimizi daha az kullanmamıza yol açarken, beynimizin yeni becerilere adapte olmasını sağlar. Bu süreç, “aktarımlı bellek” gibi yeni hafıza biçimlerini öne çıkarırken, aynı zamanda beynin nöroplastisite yeteneği sayesinde sürekli yeniden şekillendiğini gösterir. Önemli olan, bu dönüşümü pasif bir şekilde deneyimlemek yerine, aktif ve bilinçli bir şekilde yönetmektir.
Bilinçli Teknoloji Kullanımı İçin İpuçları
Yapay zekayı beyninizin bir uzantısı olarak görmek ve bilişsel gelişiminize katkı sağlamak için aşağıdaki ipuçlarını değerlendirebilirsiniz:
- Yapay Zekayı Bir Araç Olarak Görün, Kestirme Yol Değil: Yapay zeka araçlarını ödevleri veya işleri sizin yerinize yapan bir “kestirme yol” olarak değil, üretkenliğinizi ve analitik yeteneklerinizi artıran bir “araç” olarak kullanın. Örneğin, fikir üretmek, karmaşık verileri özetlemek veya yazılı metinlerinizin taslağını oluşturmak için kullanın, ancak son çıktıyı her zaman kendiniz düzenleyin ve eleştirel bir gözle inceleyin.
- Eleştirel Düşünmeyi ve Sorgulamayı Teşvik Edin: Yapay zeka tarafından üretilen bilgiyi veya çözümleri olduğu gibi kabul etmeyin. Her zaman doğruluğunu, mantığını sorgulayın ve farklı güvenilir kaynaklarla karşılaştırın. Bu pratik, eleştirel düşünme becerilerinizi aktif tutar ve bilgi doğrulama yeteneğinizi geliştirir.
- Hafızanızı Aktif Tutun: Yapay zeka, bilgiye anında erişim sağlasa da, bilgiyi içselleştirmek ve uzun süreli belleğinize yerleştirmek için çaba gösterin. Not alma, özet çıkarma, kendi cümlelerinizle yeniden ifade etme veya başkalarına anlatma gibi aktif öğrenme stratejilerini kullanın. Sadece “bilginin nerede olduğunu” hatırlamak yerine, “bilginin kendisini” de öğrenmeye devam edin.
- Dikkat Sürenizi Koruyun: Yoğun dijital uyaranlar dikkat süresini kısaltabilir. Çoklu görevden kaçının ve bir göreve odaklanma sürenizi artırmaya çalışın. Dijital detoks molaları verin ve “20-20-20 kuralı” gibi göz ve zihin dinlendirme tekniklerini uygulayın. Meditasyon ve mindfulness pratikleri de odaklanma yeteneğinizi güçlendirebilir.
- Bilişsel Esnekliği Geliştirin: Yapay zeka, size doğrudan cevaplar sunsa da, problemlere çok yönlü yaklaşımlar geliştirmeye çalışın. Yeni şeyler öğrenin, zorlu bulmacalar çözün, farklı disiplinleri keşfedin. Bu, beyninizin farklı nöral ağlarını aktive ederek bilişsel esnekliğinizi artırır.
- Eğitimde ve Günlük Yaşamda Rehberlik Edin: Özellikle gelişim çağındaki gençler için yapay zeka kullanımında doğru rehberlik sağlamak esastır. Eğitim kurumları ve ebeveynler, yapay zeka okuryazarlığı ve etik kullanım konularında yol gösterici olmalıdır.
Beynin Nöroplastisitesini Kullanma
Unutmayın, beynimiz yaşam boyu öğrenmeye ve değişime (nöroplastisite) açıktır. Bilinçli ve stratejik yapay zeka kullanımıyla, beyninizin yeni beceriler kazanmasını ve bilişsel yeteneklerinizin dönüşerek güçlenmesini sağlayabilirsiniz. Mesele yapay zeka değil, onunla kurduğunuz ilişkidir.
🌐 Bunlar da ilginizi çekebilir:
- Yapay zeka ile yanlış bilgi: Hata oranı yüzde 41,5 seviyesinde!
- Beyin implantı yerleştirilen ALS hastası konuşmaya başladı
- Digital çağda beyin: Kuantum dolanıklık ve bilimin yeni uzayı
- Microsoft yapay zekası teşhiste doktorları geçti: MAI-DxO nedir?
🔗 Kaynaklar:
- Uzman Klinik Psikolog Zeynep Betül Alp (Üsküdar Üniversitesi NPİSTANBUL Hastanesi)
- Artificial Intelligence and the Field of Psychology – APA
- Artificial Intelligence for Health – WHO
