Şişmanlık vücudumuzda aşırı miktarda yağ birikmesidir. Ağırlığı fazla olan kişilerin hepsi şişman olarak kabul edilmez. Bazı kişilerde kas gelişimi fazlaysa bu da ağırlığı artırır. Bu nedenle şişmanlık ile ağırlık aynı anlama gelmemektedir.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO), şişmanlığı ‘vücutta sağlığı bozacak ölçüde anormal veya aşırı miktarda yağ birikmesi’ olarak tanımlamış. 18 yaşındaki erkeklerde vücut ağırlığının %15 – 18’ini, kızlarda ise %20 – 25’ini yağ oluşturur; erkeklerde bu oran %25’i kadınlarda ise %30 – 35’i aşarsa şişmanlık ortaya çıkar. Şişmanlığın tıp dilindeki adı ‘obezite‘dir. Bu nedenle kilo yönetiminde amaç fazla yağlardan kurtulmaktır.
Türkiye’nin obezite gerçeğini, Endokrin ve Tiroit Uzmanı Prof. Dr. Metin Özata‘ya sorduk. Obezite hakkında merak edilen her soruyu sabır ve içtenlikle cevapladığı için kendisine çok teşekkür ediyoruz.
Röportaj: Prof. Dr. Metin Özata
Türkiye’de şişmanlık sıklığı nedir?
2002 yılında yapılan TOHTA (Türkiye Şişmanlık ve Hipertansiyon Taraması) çalışmasında Türkiye’de aşırı kilolu (toplu) oranı % 41, şişmanlık oranı ise %25.2 olarak saptanmıştır. Görüldüğü gibi Türkiye’de şişmanlık hızla artmaktadır. Artık köylerde de evde yapılan tam buğday ekmeği yerine, fırınlardan alınan beyaz ekmeğin tüketilmeye başladığı ve bunun günlük gıdanın önemli bir kısmını oluşturduğu dikkate alınırsa, önümüzdeki 10 yıl içinde köylü nüfusta da şişmanlık, şeker hastalığı, hipertansiyon ve kalp hastalığı sıklığında büyük bir artış beklemek yanlış olmaz.
Neden kilo alırız?
Vücudumuzun normal bir kiloda kalması için yakabildiğimiz kadar gıda almamız gerekir. Eğer yakabileceğimizden daha fazla gıda alırsak, fazla kaloriler vücudumuzda yağ olarak birikir ve şişmanlık ortaya çıkar. Şişmanlığın giderek salgın halini almasının altında, kolay yaşam biçimi nedeniyle hareket azalması, fazla kalori alımı ve fast – food türü yeme alışkanlıklarının artması önemli rol oynar.
Hangi olaylar kilo almamıza neden olmaktadır?
Erişkin yaşlarda kilo almaya veya şişmanlığa neden olan başlıca faktörler hareketsizlik ve aşırı beslenmedir. Bunun dışında yaşın ilerlemesiyle de kilo almaya başlarız. Kadınlar için kilo alımının en fazla olduğu dönemler gebelik, emzirme ve menopoz dönemleridir. Kadınlarda doğum sayısı arttıkça kiloların da arttığı gözlenir.
Tiroit bezi yetmezliği (hipotiroidi), böbreküstü bezinin aşırı kortizol üretmesi ve yumurtalıklardaki kistlerle karakterize polikistik over hastalığı gibi hormon bozuklukları da kilo alımının önemli nedenleridir.Evlendikten sonra düzenli yeme döneminin başlaması veya sigarayı bırakınca iştahın artması da kiloyu artıran olaylardır.
Aşırı alkol, depresyon ve bazı psikolojik sorunlar, emeklilik ve gece vardiyasında çalışmak gibi, bazı sosyal ve psikolojik nedenler kilo alımında önemli etkenlerdir. Anne ve babamızdan aldığımız genetik yük de kilo alımının önemli bir nedenidir. Anne ve babanın şişman olması veya şeker hastası bir anneden doğmak da kilo alma açısından risk anlamına gelir.
Şişmanlığın ortaya çıkışında ailesel veya genetik nedenler var mı?
Şişmanlığın aileyle ilintili olduğu yıllardır bilinen bir gerçektir. Anne ve babası şişman olan kişilerin çocuklarında şişmanlık daha sık görülür. Anne ve babası aşırı kilolu çocukların %80’inde, anne ve babasından birisi aşırı kilolu olanların %40’ında, anne ve babası normal kilolu olanların ise %10’unda erişkin döneminde şişmanlama riski vardır.
Yapılan genetik çalışmalar, anne ve babamızdan gelen bazı genetik bozuklukların, kilo alımında önemli rol oynadığını göstermiştir. Şişmanlığın oluşumunda kalıtımın %35 – 60 oranında rol oynadığı artık bilinmektedir. Vücudun kilo almaya karşı yeterince kendini korumadığı ancak kilo vermeye şiddetle karşı çıktığı ve bu yönde mekanizmalar geliştirdiği ortaya konmuştur. Yani vücut kilo almaya karşı daha toleranslı davranmaktadır. Bu nedenle kilo vermek almaktan daha zordur.
Yanlış yeme davranışları kilo almaya neden oluyor mu?
Kilo almada yanlış yemek yeme alışkanlıklarının da önemli bir yeri vardır. Bunları şöyle sıralayabiliriz:
- Hızlı yemek yemek, büyük lokmalar halinde yemek, az çiğnemek ve çatalı – kaşığı elinden hiç bırakmamak
- Öğün atlamak, öğün aralarında devamlı atıştırmak
- Televizyon seyrederken, kitap veya gazete okurken yemek yemek
- Üzüntü ve sıkıntılı durumda aşırı yemek yemek
- Çok fazla yemek yemek
- Ziyaret ve davetlere sık katılmak, tatlı ve şeker ikramlarını reddetmemek
- Akşam yemeğinden sonra, yatıncaya kadar devamlı bir şeyler yemek
- Az su içmek
- Akşam eve gelince yemeğe kadar abur – cubur yemek
Çocuklarda Obezite
Çocuklarda şişmanlık sıklığında bir artış mı var?
Çocuklardaki şişmanlık sıklığında da son yıllarda çok hızlı bir artış hatta patlama vardır. Bu nedenle, eskiden erişkin yaşlarda görülen Tip 2 şeker hastalığı artık çocukluk veya ergenlik çağında da görülmeye başlamıştır. Fransa’da son 10 yılda çocuklarda şişmanlık sıklığı 5 kat, ABD’de ise 1976 yılından bu yana 2 kat artmıştır. Çocukluk çağındaki şişmanlık Türkiye’de de hızla artmaktadır.
Çocuklarda şişmanlığın bu denli hızlı artmasından çevre faktörlerindeki değişiklikler sorumludur. Hareketsiz bir yaşam biçiminin egemen olması; televizyon ve bilgisayar önünde fazla vakit geçirme; karbonhidratlar ve yağlı gıdalarla aşırı beslenme; çocukların okullarda dar bir çevrede kalmaları, oyun ve egzersiz yapamamaları; televizyonlarda yapılan gıda, şeker ve çikolata reklamları bu artışta başlıca etkenlerdir. Günde iki saatten fazla televizyon seyreden çocukların %52’sinde aşırı kilo ve %28’inde şişmanlık saptanmıştır.
Çocukluk döneminde kilolu olanların erişkin yaşlarda kilolu olma riski var mı?
3 – 10 yaş arasında aşırı kilolu olan çocukların %50’sinde erişkin dönemde aşırı kilolu olma riski vardır. Ergenlik çağında aşırı kilolu olanların ise %70 – 80’inde ileri yaşta aşırı kilo gelişmektedir. Bu nedenle çocukluk çağından itibaren fazla kilolarla mücadele etmek gerekir.
Çocuklarda kilo alımının nedenleri nelerdir? 
Çocukların kilolu olmasına neden olan faktörler arasında şunlar olabilir:
- Çocuğun doğum kilosunun fazla olması
- Annenin gebelikte sigara içmesi
- Bebeklik döneminde katı gıdalara erken başlamak
- Anne ve babanın şişman olması
- Ailenin sosyal ve ekonomik yönden yetersizliği
- Haftada 11 saat, günde 1.5 saatten fazla televizyon izlemek
- Okul sporlarına katılmamak
- Ev dışında oyun oynamamak
- Otomobil ile her gün 2 saatten fazla seyahat etmek
- Kardeşsiz olmak
Özellikle gençlerde görülen kilo takıntısı konusunda ne önerirsiniz?
Bazı gençlerde veya orta yaşlı kişilerde aşırı bir kilo takıntısı ve devamlı bir diyet yapma çabası vardır. Bu kişilerin çoğu aslında fazla kiloları olmayan kişiler ve kendilerine hayatı zehir edebiliyorlar. Bu kişilerin çoğu kilo vereceğim diye aç kalmakta, zararlı diyetler yapmaktadır. Sonuçta vücudun hormon dengesi ve metabolizması bozulduğu için daha da çok kilo almaktadırlar. Kilo aldıkça bu defa depresyona giren bu kişilerde ruhsal sıkıntılar, çabuk hastalanma, saç dökülmesi, tırnak kırılması ve adet bozuklukları ortaya çıkmaktadır. Bu kişilerin sağlıklı beslenme konusunda bilinçlenmeleri en önemli davranıştır.
Röportajımız “Gebelik ve menopozda kilo alımı” konularındaki sorularımızla devam edecek… Değerli hocamız Prof. Dr. Metin Özata’ya verdiği yararlı bilgiler için teşekkür ederiz.
İlgili yazılar
Hipotroid kilo vermeyi engelliyor: Kan şekeri düşüklüğü
Hipotroidi ‘Kilo verme’yi engelliyor!
Obezite: Anoreksiya’yı yense de kanseri yenemiyor
