Halk arasında ‘şeker hastalığı’ olarak bilinen diyabet hastalığının görülme sıklığı; sağlıksız beslenme ve hareketsiz yaşam tarzı gibi sebeplerle hızla artıyor. Yapılan çalışmalara göre 2035 yılında dünyada 600 milyona yakın diyabet hastası olması bekleniyor.
Türkiye’de 7 milyonun üzerinde diyabet hastası bulunuyor ve yaklaşık 3 milyon kişi ise diyabetli olduğundan haberdar değil. Rakamlar ürkütücü olsa da aslında diyabet hastalığından korunmak yaşam tarzında yapılacak düzenlemelerle mümkün olabiliyor.
Memorial Bahçelievler Hastanesi Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Bölümü’nden Doç. Dr. Fevzi Balkan, diyabetten korunmak için önemli tavsiyelerde bulundu.
20 yaş üzeri her 7 kişiden biri diyabetli
Görülme sıklığı gün geçtikçe artan diyabet, günümüzde dünyada 382 milyon kişide bulunmaktadır. Ayrıca 316 milyon pre-diyabet (gizli şeker) hastası vardır. Ülkemizde diyabet ve diyabete bağlı gelişen sağlık problemleri önemli bir yer tutmaktadır.
Türkiye’de her 100 kişiden 14’ünde şeker hastalığı, her 100 kişiden 12’sinde gizli şeker bulunmaktadır. Tip 2 diyabet görülme sıklığının obezitenin artışına paralel olarak hızla arttığı ve 20 yaş üzeri her yedi kişiden birinin diyabetli olduğu bilinmektedir.
Yapılan çalışmalara göre, son 12 yılda diyabet sıklığı ülkemizde yüzde 90, obezite (şişmanlık) oranı ise 12 yılda yüzde 44 artmıştır. Bunun en büyük nedeninin hareketsiz yaşam tarzı, sağlıksız beslenme ve obezitedeki artış olduğu bilinmektedir.
En önemli tedavi yaşam değişikliği
Diyabet kısaca, vücudun kan şekerini uygun şekilde kullanamaması ve depolayamaması olarak tanımlanmaktadır. İnsülin eksikliğinde veya etkisizliğinde “diyabet” ortaya çıkmakta, kanda şeker miktarı artmakta ve böbreklerden idrarla dışarı atılmaktadır. Kişinin kan şekeri düzeyi normalden yüksek olmasına karşın, diyabet tanısı koymaya yeterli yükseklikte olmadığı durumlarda ise kişi prediyabetik yani gizli şeker hastası olarak tanımlanmaktadır.
Pre-diyabetik olan kişilerin çoğunda 10 yıl içinde Tip 2 diyabet geliştiği bilinmektedir. Diyabetli kişilerde sıklıkla: halsizlik, aşırı iştah, aşırı susama ve su içme, sık idrara çıkma, kilo kaybı, bulanık görme, cilt enfeksiyonları, İyileşmeyen yaralar meydana gelmektedir. Diyabet tanısı için 10-12 saatlik açlık sonrası kan şekerine bakılır.
Açlık kan şekeri 126 mg/dl’den yüksek, rastgele ölçülen kan şekeri düzeyi 200mg/dl’den yüksek, şeker yükleme testi sırasında kan şekeri düzeyi 200mg/dl veya üzerinde ise kişi diyabetli olabilmektedir ve vakit kaybetmeden uzmana başvurmalıdır. En önemli tedavi şekli yaşam değişikliğidir. Tip 2 diyabet tedavisinde diyet tedavisi ve egzersiz ile şeker kontrolü sağlanamadığı durumlarda ilaç tedavisi yapılmaktadır.
Böbrek yetmezliği, körlük ve uzuv kayıplarına neden olabiliyor
İlaç tedavileri içinde oral antidiyabetikler, insülin tedavisi seçenekleri bulunmaktadır. Ne yazık ki diyabeti tamamen iyileştirici bir tedavi yoktur. Dünyada her 30 saniyede bir, diyabetik ayak ülseri nedeni ile bir hastanın ayağı kesildiği tahmin edilmektedir. Ayrıca diyaliz ünitelerinde tedavi gören hastaların yüzde 50’si diyabetlidir.
Diyabetli hastaların yüzde 10-20’si böbrek yetersizliği nedeniyle kaybedilmektedir. Dünya’da her 10 saniyede üç kişi diyabet olmakta ve her 15 saniyede iki kişi diyabete bağlı nedenlerden ölmektedir. Birçok ülkede ölüme neden olan hastalıklar içinde diyabet beşinci sırada yer almaktadır. Yetişkin diyabetlilerde, diyabetli olmayan yaşıtlarına kıyasla kardiyovasküler hastalıklar riski 4 kata kadar çıkmaktadır.
Diyabetlilerin yüzde 60-75’i kardiyovasküler hastalıklar (koroner arter hastalığı ve inme) nedeniyle kaybedilmektedir. Tip 2 diyabet, yaşam süresini beş ile on yıl arasında kısaltmaktadır. Tüm dünyada böbrek yetmezliği tedavisi uygulanan olgular ile 65 yaş altı körlük ve travma dışı amputasyon olgularının en yaygın nedenini tip 2 diyabet oluşturmaktadır. Diyabet süresi 15 yıla ulaşan diyabetlilerin yüzde 2’sinde körlük ve yüzde 10’unda ciddi görme kaybı geliştiği bilinmektedir.
Tip 2 diyabet ve komplikasyonlarından korunmak için öneriler:
1. Boya uygun vücut ağırlığı hedeflenmeli ve bu ağırlığın korunmasına çalışılmalıdır.
2. Yeterli ve dengeli beslenmeli; günde en az 5 (beş) porsiyon sebze ve meyve tüketilmelidir.
3. Günlük enerjinin yüzde 25-30′ u yağlardan sağlanmalı, enerjinin doymuş yağ asidinden gelen oranı yüzde 10’un altında olmalıdır.
4. Şeker gibi basit karbonhidratlar günlük enerjinin yüzde 10’unu aşmamalı, basit karbonhidratlar yerine kuru baklagiller, tam tahıl ürünleri tercih edilmelidir.
5. Günlük alınan tuz miktarı 5 g’ı aşmamalıdır.
6. Fiziksel olarak aktif olunmalıdır. Haftanın en az 5 günü, düzenli olarak en az 30 dk. orta yoğunlukta aktivite (örneğin tempolu yürüme egzersizleri) yapılmalıdır. Kilo kaybı sağlanması için daha fazla fiziksel aktivite yapılması gereklidir.
7. Sigara kullanılmamalı ve aşırı alkol tüketiminden kaçınılmalıdır.
Tip 1 ve Tip 2 diyabet arasındaki fark nedir?
Tip 1 diyabet vücudumuzdaki pankreasın otoümmün olaylar sonucunda hasar görerek insülin üretemez hale gelmesi ile ortaya çıkan bir durumdur. Tip 1 diyabette insülin tedavisi mutlaka en başından itibaren gereklidir ve bu hastalar insülin kullanmadıkları takdirde yaşamlarını idame edemezler.
Günümüzde Tip 1 diyabetin önlenmesini sağlayabilecek etkin bir tedavi yöntemi mevcut değildir bu nedenle diyabetin komplikasyonlarından korunmak için erken tanı şarttır.
Tip 2 diyabet ise toplumda daha çok görülmekte ve hastaların yaklaşık %90’ının oluşturmaktadır. Tip 2 diyabet daha çok genetik faktörlerin hazırladığı insülin direncinin hastaların çok büyük bir kısmında yer aldığı ama bunun yanı sıra insülin salgılama bozukluğunun da iştirak ettiği bir diyabet formudur.
Tip 2 diyabette hastaların kilolu olması ve hastalığın daha çok orta yaşlarda ortaya çıkması bunun daha önceki yıllarda erişkin tip diyabet olarak adlandırılmasına yol açmıştır. Tip 1 diyabet ise çocuklarda daha sık görülen bir form olması nedeniyle önceki dönemlerde jüvenil tip olarak adlandırılmıştır. Oysa bugün Tip 1 diyabetin daha ileri yaşlarda görülebildiği ve Tip 2 diyabetin de çok erken yaşlarda görülebildiğini bilmekteyiz.
