Kıdem tazminatı ve emeklilik sigortası konusunda pek çok değişiklik içeren düzenleme gündemde. Yeni getirilecek Tamamlayıcı Emeklilik Sigortası nedir? Neler getiriyor?
Kıdem tazminatı düzenlemesi geliyor! Tamamlayıcı Emeklilik Sigortası nedir?
Üzerinde çalışılan, kıdem tazminatı ve emekliliği de kapsayan yeni tamamlayıcı emeklilik sigortası sisteminin (TES) detayları belli oldu.
Bugüne kadar medyaya yansıyan bilgilerde, yeni sistemde öne çıkan başlık olan ‘kıdem tazminatı fonu’ için iki formül üzerinde durulduğu belirtilmişti.
Temelde bir fon oluşturularak kıdem tazminatının bu fonda birikmesi hedeflenen değişiklik uzun yıllardır gündemde ancak işveren ve işçi kesiminden destek alan bir uygulama henüz oluşmadığından bu değişiklik birçok kez olduğu gibi son dönemde de rafa kaldırılmıştı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın geçtiğimiz hafta yaptığı “Türkiye’nin istihdam kalkanını hızlıca devreye aldıktan sonra Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi’ni (TES) de 2022’de yürürlüğe sokacağız” açıklaması sonrası çalışmalar yeniden başladı.
TES’te, çalışan, işveren ve devlet tarafından, çalışanın bireysel hesabına yapılacak nakdi katkılar emeklilik yatırım fonlarında kullanılacak. Bu fonların seçimi ve birikimlerin fonlar arasındaki dağılımını çalışanın belirlemesi öngörülüyor.
Tamamlayıcı Emeklilik Sigortası ne zaman başlayacak? Katılım zorunlu olacak mı?
Sistem 1 Ocak 2022 itibariyle başlayacak ve tüm özel sektör çalışanları yeni sisteme girecek. Kapsam dahilindeki tüm çalışanlar karma Tamamlayıcı Emeklilik Sigortası Sistemi’ne (TES) dahil olacak, sonra dileyen kişi isteğe bağlı TES’e geçiş yapabilecek.
Hak kayıpları olacak mı?
1 Ocak 2022’de kanunun yürürlüğe girmesiyle tüm çalışanların kıdem tazminatına tabi geçmiş döneme ilişkin hakları aynı şekilde korunacak. Çalışanın bu tarihten önceki çalışma sürelerine ilişkin kıdem tazminatına ilişkin hakları güvenceye alınarak karma TES’e geçiş yapılacak. Dolayısıyla 1 Ocak 2022’den sonra kıdem tazminatını hak edecek şekilde işten ayrılan çalışan, geçmiş kıdem tazminatını alabilecek, ayrıca yeni sisteme aktarım yapılmayacak.
Mevcut uygulamada her yıl için 30 günlük brüt ücret tazminat olarak ödeniyor. Yeni sistemde 30 günün 19 günü hak olarak kıdem tazminatına tabi tutulacak. 11 günü ise kişinin bireysel fon hesabında birikecek.
Oranlar aktarılacak olursa, karma TES’te kıdem tazminatı brüt ücretin yüzde 8.33’ü düzeyinden yüzde 5.33’e çekilecek. Bunun dışında, çalışana bireysel fon hesabı açılacak, işveren buna brüt ücretin yüzde 3’ü kadar katkı yapacak.
Kişi emekli olduğunda hesabında biriken tutarın yüzde 25’ine kadar toplu ödeme alabilecek. Bireysel fon hesabında kalan tutar aylık olarak ödenecek.
Tamamlayıcı Emeklilik Sigortası Sistemi’nde hangi katkı oranları, ne düzeyde uygulanacak?
Karma Tamamlayıcı Emeklilik Sigortası Sistemi’nde (TES) yüzde 5.33’lük kıdem hakkı (mevcut oran yüzde 8.33) ve yüzde 3 işveren katkısı alınırken, isteğe bağlı TES’te yüzde 4 işveren katkısının yanı sıra yüzde 1 (asgari prime esas kazanç üzerinden) devlet katkısı uygulanacak.
Sistemde çalışan katkısı, katkı payına esas aylık kazancı asgari ücret olan çalışanlar için yüzde 0.5, katkı payına esas aylık kazancı asgari ücretle asgari ücretin iki katına kadar olan çalışanlar için yüzde 1.5, katkı payına esas aylık kazancı asgari ücretin iki katından fazla olan çalışanlar için yüzde 2.5 olarak belirlendi. Çalışanın talepte bulunması halinde, çalışan katkı payı, katkı payına esas aylık kazancın yüzde 6’sına kadar artırılabilecek.
Asgari ücretlinin emeklilikte alacağı tutar ne olacak?
Tamamlayıcı Emeklilik Sigortası Sistemi’nde asgari ücretlilerin emeklilik aylığı sistemde belirlenen farklı değişkenlere göre belirlenecek.
Bir asgari ücretli 25 yıl çalışma süresini isteğe bağlı TES’te geçirdiğinde bireysel fon hesabında 68 bin lira birikecek. Eğer bireysel fon hesabında biriken tutardan toplu ödeme almazsa kendisine 15 yıl boyunca yaklaşık olarak 461 lira emekli aylığı ödenecek.
Asgari ücretli 25 yıl çalışma süresini karma TES’te geçirdiğinde bireysel fon hesabında 37 bin lira birikecek. Bireysel fon hesabında biriken fondan toplu ödeme almazsa kendisine 15 yıl boyunca bu sistemden yaklaşık 251 lira emekli aylığı ödenecek.
Tamamlayıcı Emeklilik Sigortası Sistemi’nde çalışan firma değiştirdiğinde ne olacak?
Çalışan haklı fesih sebebi dışında işten çıkarılır veya istifa ederse bireysel fon hesabında çalıştığı son firmadaki dönemine ait biriken tutar korunacak.
Çalışma süresi bir yıldan fazla ise iş veya hizmet akdi ahlak ve iyi niyet kurallarına uyulmadığı hallerde feshedilen çalışanın, son firmasındaki çalışma süresi için oluşan işveren katkı payı ve devlet katkısının fonda biriken tutarının yüzde 50’si bireysel fon hesabında korunurken yüzde 50’si TES sigorta hesabına aktarılacak. Bu tutar, varsa hukuki süreç kesinleşene kadar çalışanın hesabında blokeli olarak bekletilecek.
Bir yıldan daha az sürede iş veya hizmet akdi feshedilen veya istifa ederek işten ayrılan çalışanın işveren katkı payı ve devlet katkısı TES sigorta hesabına aktarılacak ve bu tutar, varsa hukuki süreç kesinleşinceye kadar çalışanın hesabında blokeli olarak tutulacak.
Hesaplar birleştirilebilecek mi?
Kişinin Otomatik Katılım Sistemi (OKS) hesabı varsa dilediği takdirde OKS kapsamında kalabilecek. BES ve OKS sistemi tercih edenler için sürecek.
Vergi desteği sağlanacak mı?
Kapsamdaki tüm çalışanların ücretlerinden asgari ücret üzerinden hesaplanan damga vergisi kadar indirim yapılacak.
Asgari ücretin üzerinde ücret alan kişiler çalışan katkısını yüzde 6’ya kadar artırabilecek. Bu durumda zorunlu çalışan katkısına ek olarak yatırılan katkı, asgari ücretin yüzde 25’ini geçmemek üzere gelir vergisi matrahından indirilecek.
Tamamlayıcı Emeklilik Sigortası sistemdeki birikimler nasıl değerlendirilecek?
Birikimler emeklilik yatırım fonları aracılığıyla değerlendirilecek.
İşveren payını ödemezse ne olacak?
Emeklilik şirketlerine prim alacaklarını sigorta ettirme zorunluluğu getirilecek. Ayrıca ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzeri sebepler kapsamında işten çıkarılmış veya 1 yıldan az çalıştığı iş yerinden istifa ederek ayrılmış çalışanlara ait TES sigorta hesabına aktarılan tutarlar da sigorta amacıyla kullanılacak.
Reel değer kaybına karşı koruma olacak mı?
Çalışan fon seçimini kendisi yapacak, reel getiri buna göre oluşacak.
İstifa durumunda birikimler ödenecek mi?
İşçi eğer bir yıldan az çalıştığı işinden istifa ederse yalnızca çalışan katkısı bireysel fon hesabında kalacak. Bir yıldan uzun süreli çalışılan işlerden istifa yoluyla ayrılma durumunda bireysel fon hesabına ödenen primler hesapta yer almaya ve fonlarda nemalanmaya devam edecek. Çalışan, sistemden çıkış şartlarına bağlı olarak kısmi çıkış veya emeklilik yaşında bunu alabilecek.
Kısmi çıkışlar hangi şartlarda olacak?
60 yaşını doldurmamış katılımcılara, talep edilmesi halinde, bir defaya mahsus olmak üzere evlilik, bir defaya mahsus olmak üzere işsiz kalınması, ilk konut edinimi ve ağır hastalık gibi sebeplerin her biri için, başvuru tarihindeki bireysel emeklilik hesabındaki birikim tutarının yüzde 10’unu ve çoklu yararlanım halinde kısmi çekiş hallerinin tamamı için her halükarda kısmi çıkış oranının yüzde 20’sini geçmemek üzere defaten ödeme yapılabilecek.
Sistemden tamamen çıkış hangi şartlarda olacak?
Cayma ve ayrılma hakkı bulundurmayan bu sistemden tamamen çıkış, emeklilik dönemi sona erdiğinde, çalışanın ölümü veya maluliyet durumlarında olacak. Çalışan, emekli olduğunda kendisine bağlanacak aylık süresi bittiğinde sistemden çıkmış olacak.
Tamamlayıcı Emeklilik Sigortası Sistemi’nde devlet katkısı hangi periyotlarda ödenecek?
Bireysel hesaplara devlet katkısı ödemesi nakit olarak yapılacak. Ödeme, çalışılan ve işveren ile çalışan katkı paylarının sisteme aktarıldığı ayı takip eden ayın sonuna kadar yapılacak.
SGK kapsamındaki emeklilikte değişiklik olacak mı?
TES ikinci basamak emeklilik sistemi olarak kurgulandı. Dolayısıyla Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) kapsamındaki birinci sütun emeklilik sistemiyle ayrışıyor. Çalışan emeklilik yaşı geldiğinde SGK’den emekli olacak, ayrıca 60 yaşına geldiğinde TES kapsamında ikinci emekli aylığını alacak.
Tamamlayıcı Emeklilik Sigortası için belli bir süre ve yaş şartı olacak mı?
Tamamlayıcı emeklilik yaşı 60 olarak belirlendi fakat emekli olmak için herhangi bir süre şartı bulunmuyor. Çalışan adına ödenen katkılar kişinin bireysel fon hesabında yer aldığı için her çalışan emeklilik yaşını doldurduğunda hesabındaki birikime hak kazanmış olacak. Başka bir deyişle beş yıl çalışana da 30 yıl çalışana da 60 yaşını doldurduğunda bireysel fon hesabındaki birikim kapsamında ödeme yapılacak.
Birikmiş tazminatlara ne olacak?
Birikmiş kıdem tazminatına ilişkin hiçbir yeni düzenleme yapılmayacak, çalışan kıdem tazminatını hak edecek şekilde işten çıkarıldığında geçmiş kıdem tazminatını alacak.
Geçmiş haklar korunduğu için hukuki sürece ilişkin tazminatlarda bir değişiklik olmayacak.
Emeklilikte toplu para verilecek mi?
Kişi emekli olduğunda hesabında biriken tutarın yüzde 25’ine kadar toplu ödeme alabilecek. Bireysel fon hesabında kalan tutar aylık olarak ödenecek.
Mevcut çalışanlar etkilenecek mi?
Sistemin mevcut çalışanların kıdem tazminatı haklarını etkilemesi beklenmiyor. Düzenlemenin yeni işe girenleri kapsaması üzerinde duruluyor.
Düzenlemede en fazla tepki çeken unsurlardan biri işten kovulan vatandaşın kıdem tazminatının ilgili kısmını çekmeye 60 yaşından önce hak kazanamayacak olması. Evlilik ve ilk konut alımı gibi istisnai durumlarda biriken kıdemin sınırlı olarak çalışana verilmesi öngörülüyor.
