ABD Senatosu’ndan geçen Türkiye’ye yönelik CAATSA yaptırımları nedir? Gayrimenkul işlemlerinin yasaklanmasından, ithalat-ihracat izinlerinin sınırlandırılmasına, döviz üzerinden işlem yapılmasının yasaklanmasından, ABD mali kuruluşlarından kredi tedarik edilmemesine 12 maddelik yaptırım listesi neleri içeriyor?
CAATSA yaptırımları nedir? 12 maddelik liste neler içeriyor?
Neler yaşandı?
Geçtiğimiz yıl ilk teslimatı gerçekleşen S-400 hava savunma sistemlerinin Rusya’ya ait olması nedeniyle hem ulusal hem de uluslararası arenada pek çok tartışma yaşandı.
Türkiye’ye bu konuda ABD Dışişleri Bakanlığı tarafından yapılan en ciddi “tehdit”, Türkiye’nin Rusya’dan S-400 satın almasının, F-35 programına katılımının yeniden değerlendirilmesine sebep olacağını ve gelecekteki diğer potansiyel silah transferini riske sokacağı oldu.
Bununla beraber, Türkiye’nin ABD Kongresinin, Rus savunma ve istihbaratıyla ilişkili kurum ve kuruluşlarla iş yapan üçüncü ülke ve şirketlere de yaptırım uygulanmasını öngören Amerika Düşmanlarına Yaptırımlarla Mücadele Yasası (CAATSA) kapsamında S-400 alımına dahil olan devlet veya özel tüm kurum ve kişilerin potansiyel yaptırımlara maruz kalabileceği de ifade edildi. Nitekim S-400 tasarımcı Almaz-Antey de ABD’nin yaptırım listesinden bulunan Rus firmalarından biriydi.
ABD Senatosu, savunma bütçesine 740 milyar dolar ayıran ve Başkan Donald Trump’ın “veto edeceğini” söylediği Ulusal Savunma Yetkilendirme Yasa (NDAA) Tasarısı’nı kabul etti.
Trump’ın sosyal medya şirketlerine yasal güvence sağlayan bir düzenlemeyi içerdiği için veto edeceğini söylediği tasarıyı, Temsilciler Meclisi 13’e karşı 84 oyla onayladı.
Temsilciler Meclisinden üçte ikiden büyük oy çokluğuyla geçen tasarı, Senatodan da aynı çoğunlukla geçtiği için Trump’ın vetosu geçersiz kılınabilecek. Trump’ın onay ya da veto için 10 günlük yasal süresi bulunuyor.
CAATSA yaptırımları nedir?
ABD’nin Hasımlarıyla Yaptırımlar Yoluyla Mücadele Etme Yasası bir diğer adıyla CAATSA yasası 2017 yılında ABD Başkanı Donald Trump’ın imzasıyla yürürlüğe konuldu. Türkiye’nin Rusya’dan S-400 satın almasının ardından son günlerde yeniden gündeme geldi. Türkiye’ye S-400 yaptırımlarını da içeren tasarı 9 Aralık 2020 gecesi ABD Temsilciler Meclisi’nden geçmişti. Türkiye’nin aldığı S-400 hava savunma sistemlerinin ABD nezdinde CAATSA’nın 231’inci maddesini ihlal ettiği ileri sürülüyor.
CAATSA, ABD Başkanı’nın beş veya daha fazla yasayı yürürlüğe koyacağını belirtmektedir. Kanunun 235. Maddesinde tanımlanan yaptırımlardan biri, başkanın bilerek, bu yürürlüğe girme tarihinde veya daha sonra belirlediği bir kişi ile önemli bir işlemde bulunduğunu veya onun adına veya onun adına faaliyette bulunduğunu belirler.
CAATSA’nın 235. maddesi, ABD Başkanı’nın ilgili kişi ve kuruluşlara getirebileceği yaptırımları 12 maddede düzenliyor. Yasanın ilgili maddesine göre Başkan, bu 12 maddeden en az 5 ‘ini seçip uygulamakla yükümlü.
CAATSA’nın dayanağı ise İran, Kuzey Kore ve Rusya’ya uygulanan yaptırımlar olarak gösteriliyor.
CAATSA yaptırımları listesi
CAATSA yaptırımları kapsamında 12 maddelik, gayrimenkul işlemlerinin yasaklanması, ithalat-ihracat izinlerinin sınırlandırılması, döviz üzerinden işlem yapılmasının yasaklanması, ABD mali kuruluşlarından kredi tedarik edilmemesi ve yaptırım kapsamına alınan kişilere vize kısıtlaması gibi hususların yer aldığı bir yaptırım listesi de bulunuyor.
CAATSA yaptırımları tam listesi şöyle:
- Yaptırım kapsamına alınan kişi ve kurumlara ihracat-ithalat bankası desteğinin kesilmesi,
- Mal ve teknoloji ihracatı ruhsatı verilmemesi,
- ABD mali kuruluşlarından kredi tedarik edilmemesi,
- Uluslararası mali kuruluşlardan kredi verilmemesi,
- Mali kurumlara ABD Merkez Bankası ile doğrudan alışveriş yapma izni verilmemesi,
- Yaptırım kapsamına alınan kişi ya da kurumlarla ihale ya da sözleşme yapılmaması,
- Döviz üzerinden işlem yapılmasının yasaklanması,
- Mali kurumlar ve bankalar arasında ödeme ya da kredi transferlerinin yasaklanması,
- Yaptırım kapsamına alınan kişi ya da kurumların ABD topraklarında gayrimenkul sahibi olmasının yasaklanması,
- ABD kişi ve kurumlarının yaptırım kapsamına alınan kişi ya da kurumlardan sermaye ya da borç alışverişinin yasaklanması,
- Yaptırım kapsamına alınan kişilere ABD’ye giriş yasağı,
- Yaptırım kapsamına alınan kişi ve kurumlara benzer işlevi olan üst düzey görevlilere de yaptırım uygulanması.
CAATSA konusunda Milli Savunma Bakanlığı 2019 yılında yapılan teslimat dönemindeki tartışmalarda bir açıklama[1] yapmıştı. Bu açıklamaya göre Türkiye ile Rusya arasında imzalanan S-400 anlaşmasının CAATSA’dan önce imzalandığı (Nisan 2017[2]) gerekçesiyle, bu anlamda değerlendirilmemesi gerekmektedir. Ancak sözleşmenin imzalanma tarihine dair farklı iddialar bulunuyor. Eğer sözleşme Ağustos 2017 sonrası imzalandıysa CAATSA’nın uygulanmasının maalesef önü açık.
Uygulanması halinde ise yasada 12 yaptırım kaleminden en az 5 tanesini uygulanması gerekliliği görülüyor.
Tasarıda neler var?
Tasarıda, Türkiye’nin S-400’leri teslim almasının ABD Hasımlarına Yaptırım Yoluyla Mücadele Yasası (CAATSA) kapsamında Rusya ile önemli bir işlem olarak kabul edildiği ve NDAA’nın yasalaşmasından sonra 30 gün içinde Türkiye’de S-400 alımına müdahil olanlara CAATSA yaptırımlarının uygulanması talep edildi.
Yaptırımların “ithal edilen malları” kapsamaması istendi. Bu mallar da “doğal ya da insan eliyle yapılmış maddeler, imal edilmiş erzak ve bunlara ilişkin denetim ekipmanı” olan malların olması talep edildi.
Türkiye’nin aldığı 6 F-35 uçağının da ABD Hava Kuvvetlerince kullanılması için gerekli yetkilendirme yapıldı.
CAATSA yaptırımlarının kaldırılmasının şartları var mı?
Yaptırımların kaldırılmasının şartları ise şu şekilde belirtildi:
“Başkan yaptırım uyguladıktan sonra 1 yıl içinde Kongrenin gerekli komitelerine, Türkiye’nin veya yaptırım uygulanan kişilerin artık S-400’leri veya bunların yerine herhangi bir Rus sistemini uhdesinde bulundurmadığını, Türk topraklarında Rus hükümeti veya şirketleri adına herhangi bir Rusya vatandaşının S-400’leri çalıştırmadığını teyit ettikten sonra, Türkiye’den Türk hükümetinin veya hükümet adına başka bir tarafın S-400 veya onun yerini alabilecek bir sistemi tekrar edinmek için CAATSA’nın 231. bölümünün kapsamına girecek herhangi bir faaliyete girmeyeceğine dair taahhüt aldıktan sonra yaptırımları kaldırabilir.”
Yaptırımların onaylanmasından sonra, eğer ki Rusya ile yapılan anlaşma, CAATSA öncesindeyse Türkiye’nin yasal yollara gideceği aşikar. Merak konusu olan ise Trump’ın nasıl bir refleks göstereceği ve devamında Biden göreve başladığında neler olacağı…
Kaynaklar:
1- BBC Türkçe. “S-400 teslimatı başladı: Bundan sonra ne olacak?” (12 Temmuz 2019) https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-48962146
2- TRT Haber. “Milli Savunma Bakanı Akar’dan S-400 açıklaması” (12 Temmuz 2019) https://www.trthaber.com/haber/gundem/milli-savunma-bakani-akardan-s-400-aciklamasi-422927.html
