Bilim dünyasının konuştuğu araştırma: Dünya’nın iç çekirdeği, ters yöne doğru dönmeye başlamış olabilir. Araştırmacılar, Dünya’nın iç çekirdeğinin yerküreyle aynı yönde dönmesinin durduğunu ve hatta tersi yönde dönmeye başlamış olabileceğini öne sürdü.
Nature Geoscience dergisinde yayımlanan araştırmaya[1] göre, Plüton büyüklüğünde sıcak bir demir topunu andıran Dünya’nın çekirdeği, artık gezegenle aynı yönde dönmüyor ve hatta tam tersi yönde dönüyor olabilir.
Yeryüzünün yaklaşık 5 bin km altında “gezegen içindeki gezegen”, sıvı metal dış çekirdeğin içinde yüzdüğü için bağımsız olarak dönebiliyor. İç çekirdeğin dönüş şekli bilim insanları arasında tartışma konusu olduğundan son araştırmanın da yine bilim dünyasında tartışma yaratması bekleniyor.
“Dünya’nın çekirdeği ters yöne dönmeye başlamış olabilir”
Zira iç çekirdekle ilgili bilinenler oldukça sınırlı. Ancak depremlerin ya da bazen nükleer patlamaların yarattığı sismik dalgalardaki küçük farklılıkların Dünya’nın ortasından geçerken ölçülmesiyle elde ediliyor.
Nature Geoscience dergisinde yayınlanan araştırma kapsamında, iç çekirdeğin hareketlerini takip amacıyla son altmış yıldaki depremlerden gelen sismik dalgalar analiz edildi. Araştırmanın yazarları, Pekin Üniversitesi’nden Xiaodong Song ve Yi Yang, iç çekirdeğin dönüşünün “2009 yılında neredeyse durma noktasına geldiğini, ardından da ters yöne doğru döndüğünü” tespit ettiklerini dile getirdi.
AFP’ye konuşan araştırmacılar, “İç çekirdeğin, Dünya’nın yüzeyine göre “salıncak” gibi ileri geri döndüğüne inanıyoruz. Salıncağın bir döngüsü yaklaşık 70 yıl, yani ortalama her 35 yılda bir yön değiştiriyor.” ifadesini kullandı.
Çinli bilim insanları iç çekirdeğin 1970’lerin başında yön değiştirdiğini ve bir sonraki değişimin 2040’ların ortasında olacağını tahmin ettiklerini kaydetti.
Araştırmacılar, söz konusu dönüşün kabaca “gün uzunluğu” olarak adlandırılan ve Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönmesi için geçen süredeki küçük değişimlerle aynı çizgide olduğunu aktardı. Şu ana kadar iç çekirdeğin yüzey sakinleri üzerinde etkisi olduğuna dair pek kanıt bulunabilmiş değil.
Ancak araştırmacılar, iç çekirdekten yüzeye kadar Dünya’nın tüm katmanları arasında fiziksel bağlantılar olduğuna inandıklarını kaydediyor.
Kendi araştırmalarıyla ilgili bilgi veren bilim insanları, “Çalışmamızın kimi araştırmacıları tüm Dünya’yı entegre bir dinamik sistem olarak ele alan modeller kurmaya ve test etmeye teşvik etmesini umuyoruz.” dedi.
Bazı uzmanlar ise söz konusu bulgularla ilgili temkinli olduklarını ifade ederek, farklı teorilere işaret etti ve Dünya’nın merkezi hakkında pek çok gizemin devam ettiği uyarısında bulundu.
California Üniversitesi’nden sismolog John Vidale, “Bilim insanlarının çok fazla veri kullanarak yaptığı çok dikkatli bir çalışma. Ancak bence modellerin hiçbiri tüm verileri çok iyi açıklamıyor.” değerlendirmesinde bulunuyor.[2]
Dünya’nın iç çekirdeği
İç çekirdek, yoğunluk ve ağırlık bakımından en ağır elementlerin bulunduğu bölümdür. Dünya’nın en iç bölümünü oluşturan çekirdeğin, 5120–2890 km’ler arasındaki kısmına dış çekirdek, 6371–5150 km’ler arasındaki kısmına iç çekirdek denir. İç çekirdekte bulunan demir-nikel alaşımı çok yüksek basınç ve sıcaklık etkisiyle kristal haldedir. Dış çekirdekte ise bu karışım erimiş haldedir. Ama hala insanlar ağır kürede katı ya da katıya yakın maddeler olduğuna inanıyor. Ağır küredeki her şeyin yanıp kül olabileceği kanıtlanmıştır. Fakat hala ağır küredeki her şeyi keşfedememişlerdir.
Dünya’nın çekirdeğinden doğrudan bir ölçüm ve hiçbir örnek yoktur. Dünya’nın çekirdeği hakkındaki bilgiler çoğunlukla sismik dalgaların ve Dünya’nın manyetik alanının analizinden gelir. İç çekirdeğin, diğer bazı elementlerle birlikte bir demir-nikel alaşımından oluştuğuna inanılmaktadır. İç çekirdeğin yüzeyindeki sıcaklığın yaklaşık 5700 K (5430 °C veya 9806 °F) olduğu tahmin edilmektedir, bu da Güneş’in yüzeyindeki sıcaklıktır.
İç çekirdeğin bileşimi hakkında hala doğrudan bir kanıt yoktur. Bununla birlikte, Güneş Sistemi’ndeki çeşitli kimyasal elementlerin nispi yaygınlığına, gezegensel oluşum teorisine ve Dünya hacminin geri kalanının kimyası tarafından dayatılan veya ima edilen kısıtlamalara dayanarak, iç çekirdeğin öncelikle bir demirden oluştuğuna inanılmaktadır.
Kaynak:
- Yang, Y., Song, X. Multidecadal variation of the Earth’s inner-core rotation. Nat. Geosci. (2023). DOI: 10.1038/s41561-022-01112-z https://www.nature.com/articles/s41561-022-01112-z
- Wang, Wei, and John E. Vidale. “An initial map of fine-scale heterogeneity in the Earth’s inner core.” Nature Geoscience 15.3 (2022): 240-244. https://www.nature.com/articles/s41561-022-00903-8
