Öksürük havayollarındaki salgıların temizlenmesi ve solunan yabancı partiküllerin çıkartılması için vücudun doğal bir savunma mekanizmasıdır. Kış aylarında göğüs hastalıkları polikliniğine başvuruların en sık sebebidir. Öksürük birçok nedene bağlı olabilir.
3 haftaya kadar olan öksürüklere akut öksürük, 3-8 hafta arasında sürüyorsa subakut öksürük, 8 haftayı geçiyor ise kronik öksürük olarak adlandırılır. Geçmeyen öksürük ihmal edilmemeli, öksürüğe neden olan problem ciddi bir hastalığın habercisi de olabileceği için zaman kaybetmeden belirlenmelidir.
Geçmeyen (kronik) öksürüğün nedenleri:
Kronik öksürüğün en yaygın nedenleri şunlardır:
- Astım, özellikle ana semptom olarak öksürüğe neden olan öksürük varyantı astımı
- Asit reflü veya gastroözofageal reflü hastalığı (GERD)
- Bazen postnazal damlama ile ilişkili olan üst solunum yolu öksürük sendromu
- Solunum yollarınızdaki iltihaplanmayı içeren astım dışı eozinofilik bronşit
- Yüksek tansiyonu tedavi etmek için kullanılan ilaçlar olan anjiyotensin dönüştürücü
- İlaç enzimleri (ACE) inhibitörleri
- Sigara içmek
- Toz veya hayvan tüyü gibi çevresel tetikleyiciler
- Bakteriyel bronşit (çocuklarda)
Diğer nedenler şunlar olabilir:
- Kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH)
- Zatürre gibi akciğer enfeksiyonlarından sonra ortaya çıkabilen bronkospazm
- Boğmaca (boğmaca)
- Yabancı bir nesnenin solunması (çocuklarda)
Kronik öksürüğün daha nadir nedenleri şunlardır:
- Bronşiyollerin enfeksiyonu ve iltihabı olan bronşiyolit, akciğerlerdeki küçük hava geçitleri
- Kistik fibroz, kalın salgılara neden olarak akciğerlere ve diğer organlara zarar veren kalıtsal bir durumdur
- İnterstisyel akciğer hastalığı, akciğer dokusunun skarlanmasını içeren bir durum
- Kalp yetmezliği
- Akciğer kanseri
- Akciğerlerde ve vücudun diğer kısımlarında oluşan granülom olarak bilinen iltihaplı hücre kümelerinden oluşan sarkoidoz
Geçmeyen öksürük sorunu yaşıyorsanız dikkat!
Memorial Antalya Hastanesi Göğüs Hastalıkları Bölümü’nden Uz. Dr. Nazlı Deniz Atik, öksürük ve nedenleri hakkında bilinmesi gerekenleri anlattı.
Geniz akıntısı kendini öksürükle gösteriyor
Öksürüğün en sık sebebi geniz akıntısıdır. Alerjik durumlara bağlı gelişebileceği gibi grip, nezle vb. hastalıklarda da postnazal yani geniz akıntısı olabilir. Burnu açmak ve geniz akıntısını azaltmak için sinüs yıkama, burun spreyleri uygulanması, antihistaminik tedaviler postnazal akıntıyı ve buna bağlı öksürüğü azaltacaktır. Solunum yolu enfeksiyonlarından sonra öksürük havayollarının aşırı duyarlanmasına (bronş hiperaktivitesi) bağlı 8 haftaya kadar sürebilir.
Endişe edilmesine gerek yoktur, geçici bir durumdur. Ancak öksürük gece uykudan uyandırıyorsa, günlük yaşam aktivitelerini engelliyorsa mutlaka bir hekime başvurulması gerekir. Hekiminiz bu geçici süreci daha rahat atlatmanızı sağlayacak ilaçlar verecektir. Zencefil, zerdeçal, bal, adaçayı, kekik çayı gibi doğal yöntemler de öksürüğü rahatlatmak için kullanılabilir.
Balgam varsa enfeksiyon olabilir
3-4 hafta süren akut öksürükler daha çok enfeksiyonlara bağlıdır. Bu enfeksiyonlar üst havayolunda veya alt havayolunda olabilir. Öksürüğe eşlik eden balgam olması, balgamın çok miktarda, sarı-yeşil-kahverengi gelmesi, ateş olması enfeksiyonu düşündüren nedenlerdir. Bu durumda mutlaka hekime başvurulmalı ve gereken tetkiklerden sonra tedavi başlanmalıdır.
Kronik hastalığı olanların özellikle dikkat etmesi gerekiyor!
Özellikle hipertansiyon, şeker hastalığı gibi kronik hastalıkları olanlar ve riskli kişiler enfeksiyonlardan korunmak için mutlaka her yıl grip aşısı olmalıdır. Akciğer ile ilgili kronik hastalığı olan hastalar ise (astım, KOAH, bronşektazi gibi) grip aşıları yanında mutlaka pnömokok yani zatürre aşısı da olmalıdır. Aşılar ile enfeksiyona yakalanma riski azalır. KOAH hastalarında ayrıca adölesan dönemde aşılanmayan hastalarda boğmacaya karşı koruma için Tdap (dTaP/dTPa) aşısı ve 50 yaş üstü KOAH hastalarına Zoster aşısı önerilmektedir.
Geçmeyen öksürük akciğer kanserinin habercisi olabilir!
8 haftadan uzun süren öksürüklerin sebebi alerji, sinüzit, reflü, diğer hastalıkları tedavisinde kullanılan ilaçlar (tansiyon ilaçları gibi), sigara kullanımı, kalp yetmezliği, astım, kronik obstruktif akciğer hastalığı (KOAH), pulmoner fibrozis (akciğerin sertleşmesi) ve hatta akciğer kanseri bile olabilir. Bu durumda mutlaka göğüs hastalıkları hekimine başvurulmalıdır.
Öksürüğün nedenlerinden biri de reflü
Mide asidi yemek borusunun üst kısımlarını ve soluk borusunu tahriş ederek öksürük refleksini tetikleyebilir. Reflüyü düşündüren diğer belirtiler arasında öksürüğün yemekler ile ilişkisinin olması, ağıza acı su gelmesi, semptomların daha çok gece yatınca ortaya çıkması sayılabilir. Öksürüğünüze mide şikayetleriniz de eşlik ediyor ise mutlaka bir dahiliye veya gastroenteroloji uzmanına görünmeniz önerilir.
Gece olan öksürüğün diğer nedenleri arasında astım, kalp yetmezliği, kronik sinüzit sayılabilir. Uzun süren öksürüklerde göğüs hastalıkları, kulak burun boğaz, kardiyoloji ve iç hastalıkları hekimleri bir takım halinde çalışarak sebep araştırılır.
Sigara öksürük ile birlikte akciğer kanserine de neden olabilir
Sigara içilmesi de öksürüğün sık nedenlerindendir. Sigara aynı zamanda zatürre riskini de artırır. Sigara içenlerde gece boyu havayollarının sigara içilmemesi nedeniyle temizlenmeye başlaması nedeniyle sabahları öksürük ve balgam çıkarma görülebilir.
Sigara akciğer kanseri riskini de artırmaktadır. Uluslararası rehberler 50 yaşın üzerinde, hayatı boyunca 20 yıl günde 1 paket sigara içmiş ve halen içen veya son 15 yılda bırakan kişilere düşük doz tomografi çekilerek akciğer kanseri taraması yapılmasını önermektedir. Sigaranın birçok hastalığa sebep olduğunun farkında olunmalı, bırakmak için gerekiyorsa mutlaka destek alınmalıdır.
8 haftadan sonra bir uzmana başvurun
Öksürük geliştiğinde öksürük kesici şurup-hap gibi tedaviler başlamaktansa öksürüğün nedeninin araştırılması gerekir. Özellikle 8 haftayı geçen öksürüğü olan kişiler mutlaka bir göğüs hastalıkları hekimine başvurmalıdır. Öksürük ile gelen hastalarımızda ilk başta fizik muayene mutlaka yapılır, ardından akciğer röntgeni, solunum fonksiyon testi ve gerekirse laboratuvar testleri ve akciğer tomografisi istenebilir.
Kaynaklar:
- Morice A, Dicpinigaitis P, McGarvey L, Birring SS. Chronic cough: new insights and future prospects. Eur Respir Rev. 2021 Nov 30;30(162):210127. doi: 10.1183/16000617.0127-2021. PMID: 34853095; PMCID: PMC9488126. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34853095/
- J. A. Kastelik, I. Aziz, J. C. Ojoo, R. H. Thompson, A. E. Redington, A. H. Morice European Respiratory Journal Feb 2005, 25 (2) 235-243; DOI: 10.1183/09031936.05.00140803 https://erj.ersjournals.com/content/25/2/235
- Weiner M, Weaver J, Gowan T, Baird SA, Huffman M, Dexter P, Bali V, Schelfhout J, Griffith A, Pell J, Doshi I, Talib T. Health-related experiences of adults with chronic cough: Empirical research mixed methods. Nurs Open. 2023 Jun;10(6):4055-4063. doi: 10.1002/nop2.1665. Epub 2023 Feb 23. PMID: 36815576; PMCID: PMC10170930. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10170930/
- Lai K, Tang J, Zhan W, Li H, Yi F, Long L, Zhou J, Chen X, Huang L, Sun Z, Jiang Z, Chen Y, Lu H, Luo W, Chen R, Zhong N. The spectrum, clinical features and diagnosis of chronic cough due to rare causes. J Thorac Dis 2021;13(4):2575-2582. doi: 10.21037/jtd-20-2671 https://jtd.amegroups.org/article/view/51121/html
- Chung, K.F., McGarvey, L., Song, WJ. et al. Cough hypersensitivity and chronic cough. Nat Rev Dis Primers 8, 45 (2022). https://doi.org/10.1038/s41572-022-00370-w
- I. Satia, M. Wahab, E. Kum, H. Kim, P. Lin, A. Kaplan, P. Hernandez, J. Bourbeau, L. P. Boulet & S. K. Field (2021) Chronic cough: Investigations, management, current and future treatments, Canadian Journal of Respiratory, Critical Care, and Sleep Medicine, 5:6, 404-416, DOI: 10.1080/24745332.2021.1979904 https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/24745332.2021.1979904
