Son yıllarda artış gösteren akran zorbalığı, ailelerin ve eğitimcilerin en büyük endişelerinden biri haline geldi. Öğr. Gör. Elif Türel, okulda zorbalık vakalarının sadece fiziksel değil, siber zorbalık şeklinde de kendini gösterdiğini belirtiyor.
Çocukların ruh sağlığını tehdit eden akran zorbalığı, duygusal şiddet ve sosyal dışlanma ile birleştiğinde kalıcı izler bırakabiliyor. Uzmanlar, zorbalıkla mücadele için aile içi iletişimin ve okul iş birliğinin önemine dikkat çekiyor. Peki, çocuğunuzun zorbalığa maruz kaldığını nasıl anlarsınız?
📌 Öne çıkanlar: Akran zorbalığı nedir?
- Akran zorbalığı; fiziksel, sözel, sosyal ve siber olmak üzere dört ana kategoride inceleniyor.
- İstanbul Rumeli Üniversitesi’nden Elif Türel, zorbalığın çocuklarda kaygı, depresyon ve okul başarısında düşüşe neden olduğunu vurguluyor.
- Dijitalleşmeyle birlikte siber zorbalık (siber bullying), tehdit mesajları ve fotoğraf ifşalarıyla yeni bir tehdit alanı oluşturuyor.
- Zorbalığa uğrayan çocuklarda vücutta açıklanamayan yaralanmalar, okula gitmek istememe ve içe kapanıklık gibi belirtiler görülebilir.
- Baskıcı ebeveyn tutumları ve empati eksikliği, çocukların zorbalığa eğilim göstermesinde belirleyici rol oynuyor.
- “Zorba, Kurban ve Seyirci” üçgeninde, sadece mağdurun değil, zorbalık yapanın ve izleyenlerin de psikolojik desteğe ihtiyacı vardır.
- Erken müdahale edilmeyen “alay etme” gibi davranışlar, ileride daha ciddi şiddet eylemlerine dönüşebilir.
🛑 Akran zorbalığı sadece itip kakmak değildir
İstanbul Rumeli Üniversitesi Çocuk Bakımı ve Gençlik Hizmetleri Bölüm Başkanı Öğr. Gör. Elif Türel, akran zorbalığını “benzer yaş grubundaki bireylerin birbirlerine karşı kasıtlı, tekrarlayan ve zarar verici davranışları” olarak tanımlıyor. Toplumda genellikle sadece fiziksel şiddet (vurma, itme) olarak algılansa da, zorbalığın sinsi yüzleri vardır:
- Sözel Zorbalık: Lakap takma, alay etme, hakaret.
- Sosyal Zorbalık: Gruptan dışlama, oyunlara almama, hakkında dedikodu çıkarma.
- Duygusal Zorbalık: Manipülasyon, tehdit etme, korkutma.
Türel, bu davranışların çocuklarda özgüven kaybına ve uzun vadeli travmalara (PTSD) yol açabileceği konusunda uyarıyor.
📱 Siber zorbalık: 7/24 devam eden taciz
Teknolojinin yaygınlaşmasıyla birlikte zorbalık okul bahçesinden çıkıp evlerin içine kadar girdi. Elif Türel, siber zorbalığın yeni bir boyut kazandığını belirtiyor. Çocuklar, sosyal medya platformlarında veya oyun gruplarında tehdit edici mesajlara, fotoğraf ifşalarına veya linç kampanyalarına maruz kalabiliyor.
Siber zorbalıkta en sık görülen 4 davranış:
- İfşa (Outing): Özel bilgilerin veya fotoğrafların izinsiz paylaşılması.
- Dışlama (Exclusion): WhatsApp gruplarından veya oyun takımlarından kasıtlı olarak atılma.
- Kimlik Hırsızlığı (Impersonation): Başkasının adına sahte hesap açıp zarar verici paylaşımlar yapma.
- Siber Taciz (Cyberstalking): Sürekli mesaj atarak veya takip ederek korku yaratma.
⚠️ Zorbalığın 3 aktörü: Zorba, Kurban ve Seyirci
Akran zorbalığı dinamiklerini anlamak için sadece “yapan” ve “yapılan”a bakmak yeterli değildir. Psikolojide bu durum bir üçgen olarak ele alınır:
- Zorba (Bully): Genellikle empati yoksunu, dürtüsel, güç ihtiyacı yüksek ve bazen aile içinde şiddet gören çocuklardır. Zorbalık yaparak statü kazanmaya çalışırlar.
- Kurban (Victim): Genellikle fiziksel olarak daha zayıf, sosyal becerileri düşük, kaygılı veya farklı özelliklere sahip (gözlük takan, kekeleyen vb.) çocuklardır.
- Seyirci (Bystander): Zorbalığa tanık olan ancak korku veya “ispiyoncu” damgası yeme endişesiyle sessiz kalan gruptur. Seyircinin sessizliği, zorbalığı onaylamak anlamına gelir ve zorbayı cesaretlendirir.
Mücadele programlarında (örneğin Finlandiya menşeli KiVa programı), asıl hedef kitle genellikle “seyircilerdir”. Eğer izleyenler zorbalığa gülmez veya tepki gösterirse, zorbanın güç gösterisi anlamsızlaşır.
🏠 Aile tutumları belirleyici faktör
Elif Türel, zorbalığın kökeninde aile tutumlarının yattığını belirtiyor. Baskıcı, cezalandırıcı veya tam tersine aşırı ilgisiz ebeveyn tutumları, çocuğun saldırganlaşmasına neden olabiliyor. Evde sorunlarını konuşarak değil bağırarak çözen bir model gören çocuk, okulda da aynı yöntemi uyguluyor.
Öte yandan, aşırı korumacı ailelerin çocukları da “kurban” rolüne daha yatkın olabiliyor çünkü kendi başlarına sorun çözme becerileri gelişmiyor.
🏫 Okulda ne yapılmalı?
Zorbalıkla mücadele, sadece disiplin cezalarıyla çözülemez. Okullarda “Akran Arabuluculuğu” gibi yöntemlerin devreye girmesi gerekir. Rehberlik servisleri, sadece mağduru değil, zorbalık yapan çocuğu da kazanmaya yönelik çalışmalar yapmalıdır. Çünkü zorbalık yapan çocuk da aslında duygusal bir ihmalin veya sorunun dışavurumunu yaşıyor olabilir.
Öğretmenlerin sınıf içinde rekabeti değil iş birliğini teşvik etmesi, empati atölyeleri düzenlemesi ve “sessiz kalmamanın ispiyonculuk olmadığını” anlatması kritiktir.
⚖️ Yasal boyut ve çocuk hakları
Akran zorbalığı, sadece bir disiplin suçu değil, aynı zamanda bir insan hakları ihlalidir. Çocuk Hakları Sözleşmesi’ne göre her çocuğun “şiddetten korunma hakkı” vardır. İleri boyutlara varan fiziksel şiddet, cinsel taciz veya siber zorbalık (tehdit, şantaj), Türk Ceza Kanunu’na göre suç teşkil edebilir ve adli süreçleri başlatabilir. Özellikle 12 yaş üstü çocukların cezai ehliyeti başladığı için, siber zorbalık eylemlerinin hukuki sonuçları olabileceği gençlere anlatılmalıdır.
🔎 En çok merak edilenler
Çocuğumun zorbalığa uğradığını nasıl anlarım?
Okuldan eve yırtık kıyafetlerle gelmesi, eşyalarının kaybolması, vücudunda açıklanamayan morluklar, okula gitmek istememe, karın ağrısı gibi psikosomatik belirtiler ve ani akademik düşüş en önemli sinyallerdir.
Zorbalık yapan çocuğa nasıl davranılmalı?
Onu sadece cezalandırmak çözüm değildir. Davranışının nedenleri (aile sorunları, dikkat eksikliği vb.) araştırılmalı ve empati geliştirme eğitimleri verilmelidir.
Siber zorbalıkla nasıl mücadele edilir?
Çocuğunuza asla “interneti kapat” demeyin, bu iletişimi koparır. Kanıtları (ekran görüntüsü) saklamasını, zorbalık yapanı engellemesini ve mutlaka bir yetişkine (size veya öğretmene) haber vermesini öğretin.
Okul yönetimi ne yapmalı?
“Çocuktur yapar” anlayışını terk etmeli, “Sıfır Tolerans” politikası uygulamalı ve mağdur çocuğun güvenliğini (gerekirse teneffüslerde nöbetçi öğretmen gözetimiyle) sağlamalıdır.
🌐 Bunlar da ilginizi çekebilir:
- Çocuklarda kekemelik başlangıcı ve nedenleri
Çocuklarda konuşma akıcılığının bozulmasıyla ortaya çıkan kekemeliğin nedenleri ve ailelerin yaklaşımı. - Okulda şiddet ve aile faktörü
Okullarda artan şiddet olaylarının nedenleri ve aile içi iletişimin çocuk davranışları üzerindeki etkisi. - Mobbing ile mücadele: Türkiye ne durumda?
İş yerinde ve sosyal yaşamda psikolojik taciz (mobbing) kavramı ve yasal mücadele yolları. - Çocukların gözünden okulda yaşam: Araştırma raporu
Çocukların okul ortamını, öğretmenlerini ve arkadaşlarını nasıl algıladıklarına dair araştırma sonuçları. - Uzmanlardan karne alan çocukların velilerine uyarılar
Karne döneminde ebeveynlerin çocuklarına yaklaşımı ve doğru iletişim kurmanın yolları. - Karne; çocuk, aile ve okulun başarısıdır
Okul başarısının sadece notlardan ibaret olmadığı ve ailenin eğitim sürecindeki rolü üzerine bir değerlendirme. - Ergenlik dönemi rehberi: Özellikleri ve etkili iletişim
Ergenlik dönemindeki fiziksel ve ruhsal değişimler ile ebeveynlerin bu süreçte kurması gereken iletişim dili. - Ergenlikte kilo sorunu ve yaş faktörü
Ergenlik döneminde değişen hormonlar ve beslenme alışkanlıklarının kilo kontrolü üzerindeki etkileri. - Erken ergenlik nedir? Belirtileri ve dikkat edilmesi gerekenler
Çocuklarda ergenlik belirtilerinin normalden önce başlaması durumu ve ebeveynler için rehber. - Bebeklikten ergenliğe çocukluk korkuları
Gelişim dönemlerine göre çocukların yaşadığı korkular ve ebeveynlerin bu korkulara yaklaşımı. - Bir ergenin gözünden aşk
Ergenlik döneminde yaşanan ilk aşk heyecanı, duygusal değişimler ve ilişkiler üzerine bir bakış. - Çocuğun kabusları haftada birden fazla oluyorsa dikkat!
Çocuklarda sık görülen kabusların altında yatan psikolojik nedenler ve çözüm önerileri. - Çocuklara sosyal medya hesabı kaç yaşında açılmalı?
Dijital dünyada çocuk güvenliği için sosyal medya kullanımına başlama yaşı ve ebeveyn kontrolü. - Çocuklarda sosyal medya kullanım yaşı ne olmalı?
Çocukların sosyal medya platformlarına erişimi, yaş sınırları ve dijital okuryazarlık üzerine tavsiyeler. - Çocuğun inat etmesinin 8 nedeni: Sebebi siz olabilirsiniz
İnatlaşan çocuklarla iletişim kurma yöntemleri ve ebeveynlerin yaptığı yaygın hatalar. - Aileler “Çocuğum evin önünde oynuyor” diyerek rahat olmamalı
Sokakta oyun oynayan çocuklar için güvenlik önlemleri ve ebeveynlerin dikkat etmesi gerekenler. - Meslek seçimi konusunda püf noktalar
Gençlerin kariyer planlaması yaparken ve meslek seçerken göz önünde bulundurması gereken kriterler. - Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) nedenleri
Çocuklarda DEHB belirtileri, nedenleri ve tedavi sürecinde ailenin rolü.
🔗 Kaynaklar:
- Öğr. Gör. Elif Türel – İstanbul Rumeli Üniversitesi Basın Bülteni
- Bullying Prevention – American Psychological Association (APA)
- Cyberbullying: What is it and how to stop it – UNICEF
