Polikistik Over Sendromu (PCOS) nedir? 6 belirti ve tedavi yöntemleri

Üreme çağındaki kadınların önemli bir kısmını etkileyen Polikistik Over Sendromu (PCOS), yalnızca bir üreme sağlığı sorunu değil, aynı zamanda ciddi metabolik ve hormonal riskler taşıyan kronik bir durumdur. Memorial Ankara Hastanesi Tüp Bebek Merkezi Başkanı Prof. Dr. Aygül Demirol, her 10 kadından birinde görülebilen PCOS’un, adet düzensizliği ve aşırı tüylenme gibi belirgin semptomlarla kendini gösterdiğini belirtiyor.

PCOS, ilerleyen yaşlarda kalp hastalığı ve diyabet gibi riskleri artırdığı için erken tanı ve kişiye özel tedavi büyük önem taşıyor. Gebelik planı olan veya olmayan hastalarda uygulanan farklı tedavi yaklaşımları ve bu sendroma işaret eden 6 temel belirti, sağlıklı bir yaşam için dikkat edilmesi gereken konuların başında geliyor.

📌 Öne çıkanlar: PCOS ve Sağlık Riskleri

• Polikistik Over Sendromu (PCOS), üreme çağındaki kadınların %15-20’sini etkileyen hormonal bir bozukluktur.
• Hastalık, genetik yatkınlık zemininde çevresel faktörler ve karbonhidrat ağırlıklı beslenme ile tetiklenebilir.
• PCOS, uzun vadede kalp hastalığı, tip 2 diyabet ve rahim kanseri riskini artırır.
• En belirgin 6 belirti: Adet düzensizliği, yumurtlama sorununa bağlı hamile kalamama, aşırı tüylenme, ciltte yağlanma/sivilcelenme ve kilo artışıdır.
• Tedavi, hastanın gebelik isteğine göre değişir: Gebelik istenmiyorsa adet döngüsü düzenlenir; isteniyorsa yumurtlama tedavisi, aşılama veya tüp bebek yöntemleri uygulanır.
• Tedavinin başarısı için yaşam tarzı değişiklikleri ve kilo kontrolü kritik rol oynar.

📈 Üreme çağındaki kadınların %15-20’sinde görülüyor

Polikistik over sendromu, tanımı ve kullanılan kriterlere göre sıklığı değişmekle birlikte, küresel olarak %5 ila 15 oranında görülmektedir. Türkiye’de ise bu oran, üreme çağındaki kadınlarda en az %15-20’lere kadar çıkmaktadır. Bu yüksek oran, sendromun yaygınlığını ve toplumsal sağlık üzerindeki etkisini göstermektedir.

Prof. Dr. Aygül Demirol, hastalığın temelinde genetik faktörlerin hazırladığı zemin olduğunu, ancak çevresel faktörler, hareketsizlik ve özellikle karbonhidrat ağırlıklı beslenmenin de sendromun ortaya çıkmasında etkili olduğunu belirtiyor.

🚨 Polikistik Over Sendromu’na işaret eden 6 temel belirti

PCOS, vücutta androjen (erkeklik hormonu) seviyelerinin yükselmesi ve yumurtlama sorunları nedeniyle birçok farklı belirtiyle kendini gösterir. Bu belirtilerin varlığı, kadınların mutlaka bir uzmana başvurmasını gerektirir:

1. Hormonal Değişiklikler: Başta androjen seviyelerinde artış olmak üzere, FSH ve LH hormon oranlarında dengesizlik.
2. Adet Düzensizlikleri: Yumurtlama sorununa bağlı olarak gelişen ve düzensiz, seyrek veya hiç adet görmeme (amenore) şeklinde ortaya çıkan durumlar.
3. Hamile Kalamama: Yumurtlama olmaması (anovülasyon) nedeniyle gebelik oluşmasının zorlaşması.
4. Aşırı Tüylenme (Hirsutizm): Yüz, göğüs, sırt ve karın bölgesinde erkek tipi kıllanmada artış.
5. Cilt Problemleri: Androjen artışına bağlı olarak ciltte sivilcelenme (akne) ve yağlanma.
6. Kilo Artışı: İnsülin direnci ile ilişkili olarak kilo almada zorluk ve özellikle karın bölgesinde yağlanmada artış.

💔 Kalp hastalığı ve diyabet riskini artırıyor

PCOS, sadece gebelik planlarını etkilemekle kalmaz; genel sağlığı da uzun vadede ciddi şekilde tehdit eder. Prof. Dr. Demirol, hastalığın kalp sağlığını, şeker metabolizmasını ve lipit metabolizmasını olumsuz etkilediğini vurguluyor. **Uzun dönem riskler şunlardır:**

• Tip 2 Diyabet: PCOS’lu kadınların büyük çoğunluğunda insülin direnci görülür. Bu durum, ileride tip 2 diyabet gelişme riskini ciddi oranda yükseltir.
• Kardiyovasküler Hastalıklar: Yüksek tansiyon, yüksek kolesterol ve kan yağlarındaki dengesizlikler nedeniyle kalp krizi ve inme riski artar.
• Endometriyal Kanser (Rahim Kanseri): Düzensiz veya seyrek adet gören kadınlarda, rahim iç zarı (endometrium) östrojen hormonu tarafından sürekli uyarılır ancak progesteron eksikliği nedeniyle dökülemez. Bu durum, rahim kanseri riskini artırır.
• Uyku Apnesi: Obezite ile ilişkili olarak uyku apnesi görülme sıklığı da artabilir.

🔬 Tanı: Rotterdam Kriterleri ve Hormon Düzeyleri

Polikistik over sendromunun tanısında genellikle **Rotterdam Kriterleri** adı verilen uluslararası standartlar kullanılır. Bu kriterlere göre, hastanın şu üç belirtiden en az ikisini taşıması beklenir:

1. Adet düzensizliği (seyrek veya hiç adet görmeme).
2. Kanda artmış androjen (erkeklik hormonu) belirtileri (aşırı tüylenme, sivilce) veya bu hormonların laboratuvar testlerinde yüksek çıkması.
3. Ultrason muayenesinde her iki yumurtalıkta 12 veya daha fazla sayıda 2-9 mm büyüklüğünde kist (folikül) görünümü .

Tanı için ayrıca hormon düzeyleri de büyük önem taşır. Prof. Dr. Demirol, özellikle FSH ve LH hormon oranları, insülin direnci, tiroid fonksiyonları ve prolaktin hormonunun dengesinin kontrol edildiğini belirtiyor. Kişinin şikayetlerine göre total testosteron düzeyi ve böbrek üstü bezlerinden salgılanan androjen hormonların analizi de gerekli olabilir.

💊 Tedavi yaklaşımları: Gebelik isteğine göre yol haritası

PCOS tedavisinde uygulanan yöntem, hastanın yakın gelecekte bir gebelik isteği olup olmamasına göre tamamen değişir:

Gebelik İsteği Olmayanlar

Bu gruptaki temel amaç, adet döngüsünü düzenleyerek rahim iç zarını (endometrium) kanser riskinden korumaktır. Tedavide kullanılan yaklaşımlar:

• Doğum Kontrol Hapları: Adetleri düzenler ve androjen seviyesini düşürerek tüylenme ve sivilcelenmeyi azaltabilir. Ancak Prof. Dr. Demirol, her hastaya klasik tek tip doğum kontrol hapı uygulanmasının doğru olmadığını, tedavinin kişiselleştirilmesi gerektiğini vurgular.
• İnsülin Direnci İlaçları (Metformin vb.): İnsülin direncini azaltarak hormonal dengeyi düzeltebilir.

Gebelik İsteği Olanlar

Bu hastalar için tedavi, yumurtlamayı sağlayarak gebelik şansını artırmaya odaklanır:

1. Yumurtlama Tedavisi (Ovülasyon İndüksiyonu): İlaçlarla (çoğunlukla klomifen sitrat veya letrozol) yumurtalıkların uyarılması sağlanır.
2. Aşılama (Intrauterin İnseminasyon – IUI): Yumurtlama tedavisine rağmen gebelik sağlanamazsa ve baba adayının sperm parametreleri uygunsa, aşılama adımına geçilir.
3. Tüp Bebek (IVF): Diğer tedavilere yanıt alınamazsa veya ileri yaş/ek faktörler varsa en son aşamada tüp bebek tedavisi gündeme gelir.

🍎 Yaşam tarzı değişikliği: Tedavinin anahtarı

PCOS’ta hormonal dengesizliğin ana nedeni olan insülin direncini kırmak için yaşam tarzı değişiklikleri, tedavinin farmakolojik (ilaçlı) bölümü kadar önemlidir. Düzenli egzersiz, Akdeniz tipi beslenme ve özellikle kilo kontrolü, hormonal parametreleri düzelterek tüylenmeyi azaltabilir ve adet düzenini sağlayabilir.

“Yaşam tarzı değişiklikleri, düzenli egzersiz ve dengeli beslenme çok önemlidir.”

Prof. Dr. Demirol, “Yaşam tarzı değişiklikleri, beslenme alışkanlıkları ve kilo verme gibi faktörler de tedavinin olumlu sonuçlanmasında etkili olmaktadır” diyerek hastaların bu konuda kararlı olmaları gerektiğini ifade ediyor.

🌐 Bunlar da ilginizi çekebilir:

• Jinekolojik sorunlar hakkında en çok sorulan sorular
  Adet düzensizliği, akıntı ve ağrı gibi yaygın kadın hastalıkları hakkında uzman yanıtları.
• Yumurtalık yaşınızı kontrol ettirdiniz mi?
  Üreme potansiyelini belirleyen yumurtalık rezervi testleri ve doğurganlık takibi.
• Çikolata kisti kısırlığa neden olabiliyor
  Endometriozis hastalığının üreme sağlığı üzerindeki etkileri ve PCOS ile farkları.
• Erken yumurtalık yetmezliği ve erken menopoz nedir?
  Adet düzensizliğine neden olabilen bir diğer durum olan erken menopozun belirtileri.
• Şeker hastası kendi kendinin doktoru olmalı
  PCOS ile tetiklenebilen insülin direnci ve diyabetin yönetimi için yaşam tarzı önerileri.
• Saç dökülmesi nedenleri ve nasıl önlenir?
  Hormonal dengesizliklerin neden olduğu saç dökülmesi sorunu ve çözüm yolları.
• Kadınlarda kalp hastalığı riski
  Hormonal bozuklukların kardiyovasküler sağlık üzerindeki uzun vadeli etkileri.
• Miyom nedir, belirtileri nelerdir?
  Rahimde görülen iyi huylu tümörler ve tedavi gerektiren durumlar hakkında bilgiler.
• Kadın hastalıkları ameliyatları ve cerrahi yöntemler
  Jinekolojik sorunların çözümünde kullanılan açık ve kapalı ameliyat teknikleri.
• Anne ve hamileler için yiyecekler listesi
  Gebelik planlayanlar ve hamileler için sağlıklı beslenme rehberi.

🔗 Kaynaklar:

• Memorial Ankara Hastanesi Basın Bülteni – Prof. Dr. Aygül Demirol Görüşleri
• Revised 2003 consensus on diagnostic criteria and long-term health risks related to polycystic ovary syndrome – Rotterdam ESHRE/ASRM Consensus (Human Reproduction)
• Polycystic Ovary Syndrome (PCOS) – National Institutes of Health (NIH)
• PCOS and Diabetes – Centers for Disease Control and Prevention (CDC)