Ne büyük filozoflar ne büyük laflar ettiler özgürlük üzerine. Ne büyük siyasetçiler ne ahkamlar kestiler. Özgür insanlar olduğumuza bizi inandırmaya çalıştılar yıllarca. Ve de inandık… Peki, gerçekten özgür müydük?
İşte bu yazıda özgürlükle ilgili milyonlarca bakış açısından sadece birkaçını bulacaksınız. Zaten her şey bakış açımızı genişletmek için, dünyaya daha geniş bir açıdan bakabilmek için değil mi? Her şey daha iyi görebilmek için, her şey görünenin ardındaki sırrı bulabilmek için. Gözlerimizin önündeki sır perdelerinin hepsi açılana kadar düşünmeye devam. Öyleyse açılsın perde ve oyun başlasın…
Nedir bu özgürlük?
Özgürlük de tıpkı aşk gibi tanımının yapılması oldukça zor bir olgu. Özgürlük meselesini iyi anlayabilmek için öncelikle kendimize şu soruları sormamız gerekiyor: Hangi şartlarda ve neye göre özgürüz? Özgürlük nedir? Özgürlük kişinin her istediğini yapabilmesi midir? İstesek de bir kuş gibi uçamıyoruz mesela. Ya da denizdeki bir balık gibi yüzemiyoruz. Öyleyse gerçekten özgür sayılır mıyız? Kütle Bedenlerimize bağlı haldeyken nasıl ve ne derece özgür olduğumuzu düşünebiliriz? Özgürlük elimiz kolumuz bağlı olmadan yaşamak mıdır? Köle olmamak mıdır? Köle olmadığımız her durumda özgür olmuş sayılır mıyız gerçekten? Gerçek özgürlük nedir? Bedenin özgürlüğü mü yoksa ruhunki mi? Ve özgürlük bir kelebeğin kanat çırpmasıysa eğer, neden kelebekler sadece bir hafta yaşar? Yoksa ölüm müdür özgürlüğün bedeli?
Issız ada…
Tek başımıza ıssız bir adaya düştüğümüzü varsayalım. Orada bizden başka hiç kimse olmayacağı için böylece kimsenin kölesi olmamız da söz konusu olmayacak. Adada kendi fikrimizden başka hiçbir fikir mevcut olmadığından dolayı da hiçbir fikrin hakimiyeti altında olmayacağız. Düşüncelerimiz provoke edilmeyecek. Adadayken modern dünyanın tüm yönlendirmelerinden arınmış durumda olacağız. Beynimizi yıkayan TV programları, politikacıların propagandaları, küresel şirketlerin satın almayı özendirici reklamları olmayacak orada. Düşüncemizi değiştirebilecek hiçbir eğitim faaliyeti de olmayacak. Peki, böyle bir durumda özgürlüğümüzü kısıtlayıcı fiziksel ya da ruhsal boyutta hiçbir eylem olmadığı halde yine de özgür olduğumuzu düşünebilir miyiz? Adada kaldığımız süre boyunca kimsenin kölesi değiliz belki ama orada zorunlu olarak kalmamız gerektiğinden dolayı bu sefer de adanın tutsağı olduğumuzu düşüneceğiz ve özgür olmadığımızı hissedeceğiz. Adada köle olmamakla birlikte tam olarak özgür olduğumuz da söylenemez aslında. Çünkü gerçek özgürlük kölelikten değil tutsaklıktan kurtulmaktır. Ada örneğinden de anlaşılacağı gibi tutsak olmakla köle olmak aslında birbirinden farklı durumlar. Adanın tutsağıyız belki ama kölesi değiliz. Yani adada kalmak zorunda olmakla birlikte adanın işlerini yapmak gibi bir sorumluluğumuz da yok. Üstüne üstlük başarabilirsek eğer, adadan kurtulabilme ihtimalimiz bile var.
Kölelik ve tutsaklık arasındaki ince ama keskin fark
Bütün bunları anlatarak kurgulamak istediğim sonuç şudur: Günlük hayatlarımızda da tutsaklık ve kölelik kavramlarını birbirine karıştırıyoruz ve içinde bulunduğumuz durumla ilgili yanlış çıkarımlara varabiliyoruz. Halbuki kölelik ve tutsaklık arasında ince ama keskin bir fark vardır. Özgür olmak için kölelikten kurtulmamız gerektiğini düşünüyoruz. Fakat asıl kurtulmamız gereken, bizi tutsak eden şeylerdir. Her kölelik tutsaklıktır ama her tutsaklığın kölelik anlamına geldiğini söyleyemeyiz. Tutsaklık, köleliği de kapsayan, kişiyi en kısıtlayıcı durumdur. Bugünse köleliğe karşı yürütülen çalışmalar bizi özgürleştirmek için değil sadece kölelikten kurtarmak için yapılmaktadır. Fakat kölelikten kurtulmuş olmamız gerçekten özgür olacağımız anlamına gelmiyor. Gerçek özgürlük kişinin tüm tutsaklıklardan kurtulmasıdır. Bizi biz yaptığını sandığımız tüm değer yargılarından kurtulmak, hatta içinde “Yargı” kelimesini barındıran her türlü düşünce yapısından kurtulmaktır.
İnanıyorum öyleyse özgürüm…
Özgür olmadığını düşünen birisine dünyaları da verseniz o kişi yine özgür olmadığını düşünecektir. Çünkü böyle olduğuna inanmıştır. Yapılması gereken, ona bir şeyler vermek değil, onu özgür olduğuna inandırmaktır. Çünkü özgür olduğumuza inandığımız müddetçe özgürüzdür. Bu düşünce, alışılagelmiş klasik dünya görüşüne göre ilk bakışta hatalı gibi görünebilir. Zaten bizim amacımız da alışılagelmişi yıkmak… Öyle ya bugüne kadar hep özgür olduğumuza inandırılarak kandırılmadık mı? Yalan da değil hani, köle gibi çalıştırılıp seyahat edecek parayı bile bulamayan ya da üçüncü dünya vatandaşı olduğu gerekçesiyle gelişmiş ülkelere vize alamayan insanlar köle ve tutsak değil de nedir? Bizler hem köleyiz hem de tutsak. Fakat tüm bunlara rağmen özgür olduğumuza inanmak elimizde ve bir bakıma da çok kolay. Birilerinin bizi özgür olduğumuza inandırırken kullandıkları yöntemleri bilinçli olarak kendi üzerimizde uygulayabiliriz. Özgürlüğün felsefi, siyasi ve fiziksel anlamları vardır. Benim anlatmaya çalıştığım anlamı ise özgürlüğün varoluşsal anlamıdır. Buna göre benliğimizi nasıl motive edersek, nasıl hissedersek o kadar özgür oluruz.
Aforizma…
Bütün dünyayı gezdiğimiz zaman özgür olmayız, sadece bütün dünyayı gezmiş oluruz. Sigarayı bıraktığımızda ise yeterince özgür oluruz. En azından sigara bağımlılığımızdan özgürleşmiş oluruz. Bir tarafta devr-i alem öbür tarafta sigara bağımlılığından kurtulmak. Özgürlük işte bize bu kadar yakın, yanı başımızdadır. Nerede olursak olalım, ne yaparsak yapalım gerçek özgürlük içseldir ve hissedişle ilgilidir.
Köle Isaura Gerçeği…
Kim bilir belki de on dokuzuncu yüzyıl Brezilya’sındaki bir kahve tarlasında köle olarak çalışan bir Güney Amerika yerlisi ruhsal olarak bizden çok daha özgürdü. Köle İsaura’ mı daha özgürdü yoksa günümüzde yaşayan İşçi Hasan mı? Özgürlüğün ne kadar sübjektif bir durum olduğuyla ilgili bir de şu örneğe bakalım: Hapisteki bir mahkûmu ele alalım. Bu kişi hapisten çıktığında dışarıda serbestçe dolaşıp gezebildiği için bir süreliğine kendisini özgür hissedecektir. Taa ki yurt dışına çıkmak isteyene kadar. Bu kişi ülke içinde gayet serbest bir şekilde hareket edebilmekteyken mahkeme kararıyla yurt dışına çıkamayacağını öğrendiği anda özgürlüğünün kısıtlandığını düşünecektir. O artık gerçekten özgür bir insan olmadığını düşünüyor. Eğer öyle olsaydı dünyada istediği her yere gidebilirdi. Fakat şimdi bir milyon kilometrekarelik bir alanda, ülkesinde bir tutsak gibi yaşıyor. Halbuki yurtdışına çıkamayacağını öğrenmeden bir gün önce özgür olduğunu düşünüyordu. Şimdiyse bedbaht ve hala mahkûmluktan kurtulamadığını düşünüyor. Eğer yurtdışına çıkmak istemeseydi hala kendisinin özgür olduğunu düşünecekti. Peki, öyleyse ne değişti? Yalnızca fikirleri değişti. Bunun dışında değişen hiçbir şey yok. Değişen sadece kendi düşünceleri oldu. Klasik anlamda süregelen değer yargılarına baktığımızda aslında bizler ne özgürüz ne de değiliz. Bu tamamen konuyu nasıl düşündüğümüzle alakalı. Diğer taraftan bizlerin bu sübjektif bakış açılarımızı kendi lehlerine kullanmak isteyen kişi ve kurumların olduğunu da göz ardı etmemeliyiz ki bu başlı başlına ele alınması gereken ayrı bir konudur.
Köle Olmanın Avantajları…
Eski zamanlarda belki de bazı köleler özgür olmamaktan dolayı mutsuz değillerdi. Çünkü köle olmanın da kendine has avantajları var. Hatta eski zamanlarda kölelik şimdiye kıyasla neredeyse sefahat sayılabilecek kadar rahattı. Çünkü köle sahipleri köleyi parayla satın aldıklarından dolayı, bugün yeni aldığımız arabamız bizim için ne kadar değerliyse köleleri de onlar için o kadar değerliydi. Köle sahipleri zarar etmek istemediklerinden dolayı kölelerine çok iyi bakıyorlardı. Köle, günlük işlerini bitirdikten sonra başını sokacağı bir odaya ve günlük yiyeceğe sahip oluyordu. Hastalandığında tedavi masrafları sahibi tarafından üstleniliyordu. Oysaki günümüz şirketlerinde modern köleler olan işçilere hak ettiğinden daha düşük maaşlar veriliyor ve bu parayla onlardan hem karınlarını doyurmaları hem de barınmaları bekleniyor. Maalesef günümüzün işçileri eski zamanlardaki kölelerden çok daha zor şartlarda çalışıyor. Fakat modern köleler buna rağmen özgür olduklarını düşünüp hayatlarıyla ilgili hayaller kurabiliyorlar. Çünkü özgürlük, köleliğin çok üstünde düşünsel bir boyuttur. Gerçek özgürlük içsel bir hissediştir ve eğer gerçekten özgür olmak istiyorsak tüm tutsaklıklarımızdan kurtulmamız gerekir. Sağlıklı bir birey, özgürlüğün hem maddi hem de manevi-gerçek halini bilip ona göre hareket etmelidir.
Ölmeden Önce Ölenler…
Günümüzde hiç kimse ıssız bir adada tutsak değil artık. Halbuki bizler gerçek tutsaklığı ruhlarımızda yaşıyoruz. Hepimizin ruhlarının derinliklerinde prangalarla sımsıkı bağlı olduğu bir tinsel adası mevcut. Bizi o adalara bağlayan prangalardan ancak bağımlılıklarımızdan ve bizi tutsak eden her şeyden özgürleşerek kurtulabiliriz. Aşkımızdan, sevgimizden, nefretimizden ve bizi biz yaptığını sandığımız tüm o saçma sapan sanrılardan özgürleştiğimizde ancak o zaman gerçekten özgür olmuş sayılırız. Egolarımızdan özgürleştiğimizdeyse kocaman bir boşlukla karşılaşmaya hazır olmalıyız. Çünkü yokluk hissinin kendisi bile kalmadığında, biz olmayacağız artık. Gerçek özgürlük budur. Gerçek özgürlük, kişinin egosundan özgürleşmesidir. İşte bu yüzden hayatta olduğumuz sürece gerçekten özgür sayılmayız. Gerçek özgürlüğün bedeli ölümdür! Ölüm, özgürlüğün en üst boyutu, en yalın ve sınırsız halidir. Bizi engelleyen bütün zincirlerin ortadan kalktığı, ruhun en saf ve hareket kabiliyeti en yüksek halidir. İşte bu yüzden “Ölmeden önce ölenler” özgürlüğü sonsuz biçimde yaşadıkları için aynı anda iki yerde birden görülebilmekte ve maddeye istedikleri gibi hükmedebilmektedirler. Yaşadığımızı sandığımız hayat aslında koşullanmalar ve bağımlılıklardan oluşan bir yanılgılar bütünüdür. Bütün bu yanılgıların ruhumuzdaki yoğuşmasıdır aslında o kayıp adalarımız. Bireysel varoluşumuzun saf halini fark ettiğimizde, içimizdeki benlik duvarlarını birer birer yıktığımızda adım adım gerçek özgürlüğe ulaşmış oluruz.
Hayatlarımızı işgal eden bunca bağımlılığımız varken gerçek özgürlüğe ulaşmamız çok zor fakat imkansız değil. İyisi mi bizler işe önce küçük tutsaklıklarımızdan kurtulmaya çalışarak başlayalım. Sigara ve alkol gibi… Ölmeden önce ölenlerden olmadan önce, ölmeden önce yaşayanlardan olalım.
İlgili yazılar
Zihin Hapishanesinde Özgürlük Mücadelesi
